 |
| Το Παπίκιον Όρος και η θέση του στη Θράκη |
%201.jpg) |
| Χάρτης της Δυτικής Θράκης, όπου σημειώνεται η θέση του Παπικίου όρους |
Από τα σημαντικότερο μοναστικά κέντρο του Βυζαντίου, που αναπτύχθηκαν στο βαλκανικό χώρο, υπήρξε το Παπίκιον όρος, ταυτισμένο οπό τον Στ. Κυριακίδη με το τμήμα του ορεινού όγκου της Ροδόπης που βρίσκεται βορειοδυτικά της Κομοτηνής . Μεγάλος αριθμός βυζαντινών νοών και άλλων κτισμάτων που έχουν εντοπιστεί βόρειο των οικισμών Πολύανθου , Ληνού, Σώστη , Μίσχου και Θάμνος, που βρίσκονται στους πρόποδες της Ροδόπης, επιβεβαιώνουν την ορθότητα της άποψης αυτής, διορθώνοντας έτσι την προηγούμενη ταύτιση του Παπικίου με το όρος Rila, που είχε προτείνει ο Α. Μηλιαράκης στο τέλη του 19oυ αιώνα (1897).
Σήμερα, με βάση το κατά τόπους εντοπισμένο μνημείο και τις ανασκαφικές έρευνες που έχουν διενεργηθεί, προσδιορίστηκε με μεγαλύτερη ακρίβεια το Παπίκιον στο τμήμα της Ροδόπης που ορίζεται δυτικό οπό την κοίτη του ποταμού Κομψάτου και αναταλικά οπό τον επαρχιακό δρόμο Κομοτηνής-Καρυδιάς.
Η πρώτη αναφορά του Παπικίου στις γραπτές πηγές γίνεται στο Τυπικό του Γρηγορίου Πακοuριανού, αξιωμοτούχου του Βυζοντίου, γιο τη μονή της Θεοτόκου Πετριτζιωνίτισσας (Bachkoνo), που συντάχθηκε το 1083, σύμφωνα με το οποίο ο ναός του Αγίου Γεωργίου, ιδρυμένος κατά το Παπiκιον, περιλαμβανόταν στο μετόχια της παραπάνω μονής. Πληροφορίες γιο το Παπίκιαν αντλούμε και οπό τους βυζαντινούς ιστορικούς και χρονογράφους Νικήτα Χωνιάτη και Ιωάννη Κίνναμο, που αναφέρουν την ύπαρξη πλείστων σεμνείων και φροντιστηρίων, σε μερικά από τα οποία εκάρησαν μοναχοί επιφανή πρόσωπα του Βυζαντίου , όπως ο πρωτοστράτορας Αλέξιος Αξούθ και ο νόθος γιος του αυτοκράτορα Μανουήλ Α' (1143-1180), ο σεβαστοκράτορας Αλέξιος.
Όσο γιο την ετυμολογία του ονόματος, ο Σαββαΐτης μοναχός Ακάκιος (α ' μισό 13ou αιώνα) μας πληροφορεί: την κλήσιν δε έλαχεν εκ του είναι πλείστα μοναστήρια και μέγιστα περί τα τρις εκατόν και εβδομήκοντα. Αρχήν δε τη κατοικήσει του όρους γέρων τις πρώτος κατώκησεν την κλήσιν έχων πάππος και διά τούτο Παπίκιον.
%20%CE%BB%CE%B5%CF%80%CF%84.jpg) |
| Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς (Μονή Παντοκράτορος, Τράπεζα, 1749) |
Με την ιστορία του Παπικίου συνδέονται το ονόματα του Γρηγορίου Παλαμά και του οσίου Μάξιμου Καυσοκαλύβη, που επισκέφθηκαν τη μοναστική κοινότητα στις αρχές του 14ου αιώνα και έμειναν στην περιοχή για σύντομο χρονικό διάστημα. Από την παράθεση και συσχέτιση των προσφερόμενων ιστορικών μαρτυριών συμπεραίνεται ότι το μοναστικό κέντρο του Παπικίου βρισκόταν σε μεγάλη ακμή κατά τον 11ο-12ο αιώνα. Από τον 13ο αιώνα και μετά σημειώνεται μια καθοριστική κάμψη στη ζωή του μοναστικού κέντρου, που φθάνει σε πλήρη παρακμή στο τέλη του 14ου αιώνα.
Στα μεταβυζαντινά χρόνια, το Παπίκιοv δεν υπάρχει ως μοναστικό κέντρο. Κοντά στα ερείπια των μοναστηριακών συγκροτημάτων ιδρύονται μικροί οικισμοί, οι κάτοικοι των οποίων εκμεταλλεύονταν τα γύρω από τα μοναστήρια καλλιεργήσιμο κτήματα . Όπως και στα άλλα μοναστικά κέντρα, έτσι και στο Παπίκιον, η πρώτη μορφή κοινοβιακού βίου θα πρέπει να ήταν η «ερημική». Το κοινοβιακό σύστημα υιοθετήθηκε αργότερα, όπως έγινε στο Άγιον Όρος και στο όρος των Κελλίων (Όσσα).
Ο κοινοβιακός τρόπος μοναχισμού, που εφαρμόστηκε στο Παπίκιον, αποδεικνύεται σήμερα και με ανασκαφικά δεδομένο, μετά δηλαδή την αποκάλυψη οργανωμένων μοναστηριακών συγκροτημάτων κατά το κοινοβιοκό σύστημα . Η ανάπτυξη του κοινοβιακού συστήματος δεν κατάργησε τον ερημικό μοναχικό βίο. Η συνύπαρξη των δύο μοναστικών τύπων συμπεραίνεται και οπό το κείμενο του Ακακίου Σαββαΐτη, ο οποίος αναφέρει ότι στο μοναστήρι της Ελεούσας, στο Παπiκιον, υπήρχαν μοναχοί που διέμεναν άλλοι στο κοινόβιο και άλλοι σε ησυχαστήρια.
 |
| Μολυβδόβουλλο του Πρώτου του Παπικίου με την επιγραφή: Θεοτόκε βοήθει το πρότῳ τοῦ Παπικίου. |
Μολυβδόβουλλα με την επιγραφή «Θεοτόκε βοήθει τω Πρώτω του Παπικίου» μός πληροφορούν ότι ο θεσμός του «Πρώτου», ως μορφή μοναστικής διοίκησης, εφαρμόστηκε από τον 10ο-11ο αιώνα.
Από τα τέλη του 12ου αιώνα σώζεται επιστολή του διάσημου κανονολόγου Θεοδώρου Βαλσαμώνa προς τον καθηγητήν (Πρώτον) των κατά το Παπίκιον μοναστηρίων, σχετική με τον τρόπο απόκαρσης των μοναχών και το απαιτούμενο στάδιο δοκιμασίας τους.
Το Παπίκιον, με τις δύσβατες κορυφές του, την πυκνή βλάστηση και τα πολλά νερό, ήταν φυσικό να προσελκύσει ασκητές και ερημίτες, που επιζητούσαν την τέλεια απομόνωση, ενώ δεν απέτρεπε και την επικοινωνία με τον «έξω κόσμο», αφού παράλληλα με τους πρόποδες του όρους έβαινε η Εγνατία οδός, που δεν έπαυσε να χρησιμοποιείται στα βυζαντινό χρόνια.
Σημαντικός λόγος για την προσέλκυση των ασκητών θα πρέπει να υπήρξε η εξαιρετική θέα από το Παπίκιον προς τον κόμπο του νομού Ροδόπης και της Ξάνθης. Το μάτι ξεκουράζεται και έχει κανείς την αίσθηση, βλέποντας τον κόσμο από ψηλά, ότι ξεφεύγει από τη γήινη σφαίρα με γαληνεμένη ψυχή . Στο βάθος του ορίζοντα, νοτιοανατολικό διακρίνεται ο Ίσμαρος και η περιοχή της Μαρώνειας και νοτιοδυτικά τα Άβδηρα και η περιοχή του Πόρτο-Λόγος.
Στους πρόποδες του Παπικίου κείται η Μαξιμιaνούπολη (Μοσυνόπολη) και δυτικότερα, στο μυχό της Βιστωνίδaς, η Ανaστοσιούπολη (Περιθεώριον).
Αν και η πρώτη αναφορά του Παπικίου γίνεται το 1083, στο Τυπικό του Γρηγορίου Πακουριανού γιο τη μονή της Θεοτόκου Πετριτζωνίτισσας (Bachkoνo), δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι πρώτες εγκαταστάσεις μοναχών στην περιοχή θα πρέπει να αναχθούν σε προγενέστερους χρόνους, πιθανότατα στην εποχή της Εικονομαχίας.
Ήταν φυσικό για τους εικονολάτρες μοναχούς των αστικών κέντρων να αναζητήσουν καινούργιους τόπους λατρείας και άσκησης σε ορεινές και δύσβατες περιοχές. Αξιόλογες πληροφορίες για το Παπίκιον αντλούμε από μία οροθετική στήλη με την επιγραφή : «+ Οριαίοι διαφέροντες τη ευαγεστάτη μονή του Δικαίου Αντωνίου». Η επιγραφή αυτή, που χρονολογείται στις αρχές του 14ου αιώνα, έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί αποτελεί: α) την πρώτη μαρτυρία, με βάση αρχαιολογικό δεδομένα , επώνυμ ης μονής στην περιοχή, β) οριαίο λίθο (οροθέσιο), που δηλώνει την ύπαρξη ορίων δικαιοδοσίας μεταξύ των μονών και γ) επιβεβαίωση ότι το αξίωμα του «δικαίου» απαντά και στο Παπίκιον.
Η μοναστική οργάνωση του Παπικίου με τους θεσμούς του «Πρώτου» και του «Δικαίου» φανερώνει την αλληεπfδραση των μοναστικών κέντρων στον τομέα της διοίκησης. Το Παπίκιον, ως μοναστικό κέντρο, θα πρέπει να είχε στενές σχέσεις με τα άλλα μοναστικά κέντρο του Βυζαντίου και ιδιαίτερο με το πλησιέστερο, του Αγίου Όρους και του Γάνου.
Σημαίνουσες προσωπικότητες της Ορθοδοξίας εκείνης της εποχής, όπως οι Γρηγόριος Σιναΐτης, Μάξιμος Καυσοκολυβίτης και Γρηγόριος Παλαμάς, περιόδευαν στο κέντρο αυτά μεταφέροντος τις θρησκευτικές θεωρίες και αντιλήψεις τους.
Mια σειρά από μολυβδόβουλλα, που βρέθηκαν τα τελευταίο χρόνια στο Παπίκιον, βεβαιώνει την ύπαρξη αλληλογραφίας μεταξύ των κατόχων των μολuβδόβουλλων και των μοναστηριών. Μερικά, μάλιστα, από αυτά ανήκουν σε γνωστά από βυζαντινές πηγές πρόσωπα, όπως του πρωτονοβελισσίμου Κωνσταντίνου Γαβρά, του κριτή Κωνσταντίνου Μανουηλίτη και του μητροπολίτη Άργους και Ναυπλίου Ιωάννη.
Μνημεία από ανασκαφές
Στις ώς τώρα σχετικές με το Παπίκιον γνώσεις μας, βασισμένες στις γραπτές ιστορικές πηγές, έρχονται να προστεθούν καινούργιες πληροφορίες μέσα από αρχαιολογικά δεδομένο, μετά τις ανασκαφικές έρευνες που διενεργήθηκαν οπό το 1983 έως και το 1994.
%202.jpg) |
| 1-3 Μονόχωρος Α´, Β´, Γ´ • 4 Μοναστηριακό συγκρότημα Σώστη • 5. Μοναστηριακό συγκρότημα Ληνού • 6 Βυζαντινός λουτρώνας • 7 Βασιλική Πολυάνθου • 8 Ορατά εντοπισμένα μνημεία • 9 Μετόχια στn Μαξιμιανούπολn-Μοσυνόπολn • 10 Μονή Οσίου Μαξίμου του Καυσοκαλύβη |
Οι έρευνες αυτές αποκάλυψαν κοντά στους οικισμούς Κερασιά, Σώστη, Ληνό και Μίσχο τρεις μονόχωρους, σε σχήμα ελεύθερου σταυρού βυζαντινούς θολοσκέπαστους ναούς, δύο εκτεταμένα μοναστηριακά συγκροτήματα (Σώστη και Ληνού) και ερείπια βυζαντινού λουτρώνα.
Μονόχωροι ναοί
Από τους τρεις μονόχωροuς ναούς, οι δύο βρίσκονται στην περιοχή του οικισμού Κερασιά και ο τρίτος μεταξύ της Κερασιάς και του Σώστη. Ανήκουν, όπως προαναφέρθηκε, στην ομάδα των μονόχωρων θολοσκέπαστων σταυροειδών ναών με συνεπτυγμένες τις κεραίες του σταυρού. Αρχιτεκτονικά, ο τύπος αυτός αποκτά ευρεία διάδοση μετά τον 10ο αιώνα.
Μολονότι η ανασκαφική έρευνα περιορίστηκε αποκλειστικά στο χώρο των ναών, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αποτελούν καθολικά μικρ ών μοναστηριών. Για την ευχερέστερη διάκρισή τους οι ναοί έχουν συμβατικά χαρακτηριστεί ως Ναός Α, Ναός Β. Ναός Γ.
• 5 Μοναστnριακό συγκρότnμα Λnνού
• 6 Βυζαντινός λουτρώνας
• 7 Βασιλική Πολυάνθου
• 8 Ορατά εντοπισμένα μνnμεία
• 9 Μετόχια στn Μαξιμιανούπολn-Μοσυνόπολn
• 10 Μονή Οσίου Μαξίμου του Καυσοκαλύβη
Βιβλιογραφία
• Ζήκος Νίκος, « Εικονίδιο στεατίτη από το Παπίκιον», ΑΑΑ 18 (1985). σ. 205-210.
• Zekos N., «Τhe Tomb of the Empress Maria Botaneiate on Μt Papikion», Caucasίca, The Journal of Caucasian Studίes, τ.1 (1998), s. 199-212.
• Κουρκουτίδου-Νικολαΐδου Ε., «Πολύανθος Ροδόπης», ΑΔ 29/63 (1973-197 4), σ. 830-831.
• Κυριακίδης Στίλπων « Το Παπίκιον Όρος», Αθηνά 35 ( 1923), σ. 219-225
Ιστοχώρος Φίλων Περιηγητών: Παπίκιον Όρος – Το “Άγιον Όρος” της Θράκης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου