Δευτέρα 23 Δεκεμβρίου 2024

Παπαζώτος Θανάσης, Προανασκαφικές έρευνες στο Παπίκιον όρος










PDF 


Περίληψη / Zusammenfassung
Θ. Παπαζώτος, Έρευνα για το Παπίκιο. 
Ο Στίλπων Κυριακίδης έχει ερευνήσει ιστορικά τη δυτική Θράκη. Η έρευνα αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία λόγω των πολλών λεπτομερειών που ήρθαν στο φως, της διοικητικής διαίρεσης της περιοχής μετά τον 11ο αιώνα και των διευκρινισμένων τοπογραφικών ερευνών, που δυστυχώς παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό ανεκμετάλλευτες. Η Δυτική Θράκη είναι ίσως η μόνη περιοχή που περιέχει τόσες πολλές ερειπωμένες πόλεις που εμφανίζονται ιδιαίτερα ζωντανές κατά τον 14ο αιώνα. Η πρόσφατα δημοσιευμένη μελέτη της Κατερίνας Ασδραχά για την περιφέρεια του όρους Ροδόπη οδηγεί στην έρευνα της περιοχής με τη συστηματική αξιοποίηση των βυζαντινών πηγών που αφορούν από μία πόλη. Στις αρχαίες αυτές πόλεις δεν έχει γίνει καμία αρχαιολογική έρευνα. Οι οχυρωμένοι πύργοι του Περιθεωρίου υψώνονται στις όχθες της λίμνης Μπουρού μέσα στην άγρια βλάστηση των καλαμιώνων. Τα τείχη της πόλης Γρατζιανού διακρίνονται ανάμεσα στους θάμνους στο λόφο βόρεια του σημερινού ομώνυμου χωριού. Το περίγραμμα των τειχών της πόλης της Μοσυνουπόλεως μπορεί ακόμη και σήμερα να αναγνωριστεί. Οι πόλεις της Ξάνθης, της Μαρώνειας, της Κομοτηνής και του Διδυμοτείχου μπορούν επίσης να προστεθούν. 
Η μετατόπιση του κέντρου ελέγχου από πόλη σε πόλη, ανάλογα με τις συνθήκες σε μια τόσο ευαίσθητη γεωγραφικά περιοχή, προϋπέθετε μια συνεχή οικονομική βάση, η οποία θα ήταν η καλλιέργεια των εύφορων αγρών και το διαμετακομιστικό εμπόριο. Η ευνοϊκή οικονομική κατάσταση, ο πυκνός πληθυσμός και η εκκλησία με την επιρροή της στην πολιτική και κοινωνική ζωή πρέπει να αποτέλεσαν τα πολιτιστικά θεμέλια περιορισμένων δραστηριοτήτων, προσαρμοσμένων όμως στο κλίμα της εποχής. Η Κατερίνα Ασδραχά αρχίζει την έρευνα αυτών των δραστηριοτήτων. Προσδιορίζονται τοπογραφικά οι γεωγραφικές περιοχές με τις πόλεις τους, που ήταν μέχρι τώρα γνωστές στη βιβλιογραφία. Η αρχαιολογική έρευνα θα μπορούσε να φέρει στο φως ενδιαφέροντα αλλά και άλλα στοιχεία, αλλά τέτοια έρευνα δεν έχει γίνει ακόμη σε μεγάλα αστικά κέντρα. 
Το όρος Παπίκιον, βόρεια της Μοσυνουπόλεως (κοντά στην Κομοτηνή) είναι γνωστό από βυζαντινές πηγές. Η πρώτη αναφορά του βουνού γίνεται στο Τυπικό για τη Μονή της Παναγίας-Πετριτζιονιτίσσης (Backovo στη Βουλγαρία) του Γρηγορίου Πακουριανού (1083). Αυτός δώρισε το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στο όρος Παπίκιον στη Μονή της Παναγίας. 
Η δεύτερη αναφορά γίνεται στον Ζωναρά, όταν αφηγείται την εκστρατεία του Αλέξιου Α΄ Κομνηνού κατά των Παυλικιανών (έκδ. Βόννης. 753). 
Ο Ιωάννης Κίνναμος και κυρίως ο Νικήτας Χωνιάτης μάς μιλούν για τα πολλά μοναστήρια που χτίστηκαν στο βουνό. Εξόριστοι, όπως ο πρωτοστράτορας Αλέξιος (εξορίστηκε από τον αυτοκράτορα Μανουήλ Α΄ Κομνηνό) και ο Αλέξιος, νόθος γιος του αυτοκράτορα Μανουήλ Α΄ Κομνηνού, (εξορίστηκε από τον αυτοκράτορα Ισαάκιο Β΄ Άγγελο ), απομονώθηκαν ως μοναχοί στο Παπίκιο όρος (Κίνναμος, έκδ. Βόννης. 265, Χωνιάτης, έκδ. Βόννης. 127 και 556-559). Ο Νικήτας Χωνιάτης μας λέει (έκδ. Βόννης. 704) ότι ο μεγάλος ζουπάνος της Σερβίας Στέφανος Νεμάνια έζησε ως μοναχός στο Παπίκιον. 
Δεν υπάρχουν πληροφορίες από τον 13ο αιώνα για τη θέση του όρους Παπίκιον. Είναι πιθανό ότι μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης (1204) τα πράγματα πήραν διαφορετική πορεία για το θέμα του Βολερού Η Μοσυνούπολη καταστράφηκε ουσιαστικά. Ο Ιωάννης Καντακουζηνός γράφει ότι η πόλη καταστράφηκε εκ θεμελίων πριν από πολλά χρόνια (1343). 
Από τον 14ο αιώνα έχουμε δύο πολύ ενδιαφέρουσες αναφορές για το βουνό. Ο πατριάρχης Φιλόθεος Κόκκινος, βιογράφος του Γρηγορίου Παλαμά, γράφει ότι ο Παλαμάς έμεινε με τα αδέλφια του στο Παπίκιο, όπου παλαιότερα υπήρχαν πολλά μοναστήρια. Οι βιογράφοι του αγίου Μάξιμου Καυσοκαλυβίτη, όταν αφηγούνται την παραμονή του στο Παπίκιο, αναφέρουν ότι στα πολλά μοναστήρια του ζούσαν μοναχοί χωρίς σπίτια και ρούχα. 
Συμπεραίνεται λοιπόν ότι το Παπίκιο όρος ήταν θρησκευτικό κέντρο κατά τον 11ο και 12ο αιώνα και ότι ο μοναχισμός του άρχισε να φθίνει στις αρχές του 14ου αιώνα. 
Ένα μολυβδόβουλλο με την επιγραφή «†Θεοτόκε βοήθει τῷ πρώτῳ του Παπικίου» είναι ιδιαίτερα σημαντική για την εσωτερική οργάνωση της μοναστικής ζωής εκεί. Ο θεσμός του Πρώτου εξακολουθούσε να υφίσταται στον Γανό και στον Άθω. Στη μελέτη αυτή παρουσιάζονται τα αρχαιολογικά ευρήματα-μοναστηριακοί χώροι, εκκλησίες και άλλα κτίσματα, όπως μια αποθήκη και ένας μύλος, που βρέθηκαν στο Παπίκιο. 
Μοναστηριακές τοποθεσίες: τρεις μοναστηριακές τοποθεσίες βρίσκονται βόρεια των σημερινών χωριών Σώστες, Λινός και Πολύανθος (πίν. 2-5). Εκκλησίες: 
Εκκλησία Α (Manastir yeri). Μικρός μονόκλιτος θολωτός ναός (εικ. 8, πίν. 6). 
Εκκλησία Β. Η αψίδα και η ΝΔ γωνία αυτής της εκκλησίας υψώνονται πάνω από το έδαφος. Είναι γενικά κατεστραμμένη (εικ. 9, πίν. 7 ). 
Οι εκκλησίες Α και Β είναι ίσως οι παλαιότερες που έχουν ιδρυθεί στο Παπίκιο. 
Εκκλησία Γ. Μονόκλιτη εκκλησία με ξύλινη στέγη. Ίχνη από τον παλαιό τοιχογραφικό διάκοσμο διατηρούνται σε δύο στρώματα στον βόρειο τοίχο (εικ. 10, 11, πίν. 8). 
Εκκλησία Δ (Ak Kilise). Πρόκειται για ερειπωμένη σταυροθόλιο εκκλησία. Ο βόρειος τοίχος του τέμπλου εξακολουθεί να υψώνεται πάνω από το έδαφος με αρχιτεκτονικά στοιχεία της κάλυψης του τέμπλου και της πρόθεσης (εικ. 12-14, πίν. 9, 10). Ο τύπος κατασκευής και η διακόσμηση του ανατολικού τοίχου με πλίνθινη διακόσμηση συνδέουν το μνημείο με τις εκκλησίες του 11ου και 12ου αιώνα στην Κωνσταντινούπολη. Ίσως πρόκειται για το καθολικό της πλούσιας μονής του Αγίου Γεωργίου που αναφέρεται στο Τυπικό του Γρηγορίου Πακουριανού. 

Th. Papazotos, Forschungen zu Papikion. 
St. Kyriakides hat Westliche Thraki historisch untersucht. Diese Forschung ist von besonderer Bedeutung wegen der vielen Einzelheiten, die im Licht kamen, der administrativen Teilung des Gebiets nach dem 11 Jahrhundert und der geklärten topographischen Erkundigungen, die leider in hohem Grade unausgebeutet blieben. Westliche Thraki ist vielleicht das einzige Gebiet, das so viele ruinenhafte Städte enthält, die während des 14 Jahrhunderts besonders lebendig vorkommen. Die kürzlich publizierte Studie der C. Asdracha über den Umkreis des Rhodopi-Berges führt zu der Forschung des Gebiets mit der systematischen Benutzung der byzantinischen Quellen bezüglich je einer Stadt. Keine archäologische Forschung ist in diesen alten Städten geworden. Die festen Türme des Peritheorion werden am Ufer des Sees Bourou inmitten der wilden Rohrwegetation erhoben. Die Stadtmauern der Gratzianou zeigen sich inmitten der Sträuche auf dem Hügel nördlich des heutigen gleichnamigen Dorfes. Man kann noch bis heute den Umriß der Stadtmauern der Mosynoupolis erkfnnen. Man kann noch die Städte Xanthi, Maroneia, Komotine und Didymoteichon dazustellen. 
Die Verrückung des kontrollzentrums von Stadt zu Stadt je nach den Umständen in einem geographisch so empfindlichen Gebiet setzte fortdauerden ökonomischen Grundlagen voraus, die die Bestellung der fruchtbaren Felder und der Transithandel gewesen sein sollten. Der günstige ökonomische Zustand, die dichte Bevölkerung und die Kirche mit ihrem Einfluß im politischen und sozialen Leben müssen die kulturellen Fundamente von beschränkten Tätigkeiten, angepassten jedoch dem klima der Epoche, gebildet haben. C. Asdracha fängt die Forschung dieser Tätigkeiten an. Geographische Gebiete mit ihren Städten, die bisher literarisch bekannt waren, sind topographisch identifiziert. _Eine archäologische Forschung könnte interessante sowie andere Elemente zum Licht bringen, aber eine solche Forschung ist in großen bürgerlichen Zentren noch nicht geworden. 
Der Berg Papikion, nördlich von Mosynoupolis (bei Komotine) ist bekannt aus der byzantinischen Quellen. Die erste Erwähnung des Berges gibt es in dem Typikon für das Kloster der Muttergottes-Petritzo nitisses (Backovo in Bulgarien) des Gregorios Pakourianos ( 1083). Er schenkt dem kloster der Muttergottes das Kloster des heiligen Georgs auf dem Berg Papikion. 
Die zweite Erwähnung ist des Zonaras, wenn er die Expedition des Alexios I Komnenos gegen die Paulikianer erzählt (Bonn. 753 ). 
Ioannes Kinnamos und besonders Niketas Choniates berichten uns über die vielen Klöster, die auf dem Berg errichtet wurden. Verbannte Männer, wie der Protostrator Alexios (verbannter von Kaiser Manuel I Komnenos) und Alexios, unehelicher Sohn des Kaisers Manuel I Komnenos, (verbannter von Kaiser Isaakios II Angelos ), wurden als Mönche in dem Papikion-Berg abgesondert (Kinnamos, Bonn. 265, Choniates, Bonn. 127 und 556-559). Niketas Choniates erzählt noch (Bonn. 704) daß der große Zupan Serbiens Stefan Nemanja als Mönch in Papikion lebte. 
Aus dem 13 Jahrhundert gibt es keine Nachricht über den Ort des Papikion Berges. Es ist wahrscheinlich, daß die Dinge des Themas Boleron, nach der Eroberung Konstantinopels (1204), einen anderen Verlauf genommen hatten. Mosynoupolis ist wesentlich zerstört worden. Joannes Kantakouzenos schreibt daß die Stadt vor vielen J ahren von Grund aus zerstört worden war (1343 ). 
Aus dem 14 Jahrhundert haben wir noch zwei sehr interessanten Nachrichten über den Berg. Der Patriarch Philotheos Kokkinos, Biograph des Gregorios Palamas, schreibt, daß Palamas mit seinen Brüdern zu Papikion blieb, wo sich ;on früheren Zeitenvieleklöster befanden. Die Biographen des heiligen Maximos Kausokalybites. wenn sie seinen Aufenthalt zu Papikion erzä.hlen, erwähnen, daß bei den vielen Klöster von ihm Mönche ohne Wohnung und kleidung wohnten. 
Daher ist es zu erschließen, daß der Berg Papikion ein religiöses Zentrum im 11 und 12 Jahrhundert bildete und sein Mönchstum am Anfang des 14 Jahrhunderts zu verfallen begann. 
Ein Molybdobull mit der Inschrift «Muttergottes hilf dem Ersten des Papikion» ist besonders bedeutend für die innerliche Organisation des mönchischen Lebens dort. Das Gesetz des Ersten (Protos) gab es noch in Ganos und Athos. In diesem Studium werden die archäologische Funde-Klosterlagen, Kirchen und andere Gebäuden, wie ein Lagerhaus und eine Mühle, die auf dem Papikion gefunden worden sind, vorgezeigt. 
Klosterlagen: nördlich der heutigen Dörfer Sostes, Lenos und Polyanthos werden drei Klosterlagen lokalisiert (Taf. 2-5 ). Kirchen: 
Kirche A (Manastir yeri). Kleine einschiffige gewölbte Kirche (Zeich. 8, Taf. 6). 
Kirche B. Von dieser tritt die Apsis und die SW Ecke über der Erde auf. Sie ist im allgemeinen zerstört (Zeich. 9, Taf. 7 ). 
Die Kirchen A und B sind vielleicht die ältesten, die auf dem Papikion begründet worden waren. 
Kirche Γ. Einschiffige Kirche mit Holzbedachung. Auf der nördlichen Wand sind Spuren der alten Freskodekoration in zwei Schichten erhalten (Zeich. 10, 11, Taf. 8). 
Kirche Δ (Ak Kilise ). Sie ist eine ruinenhafte Kreuzkuppelkirche. Über der Erde erhebt sich noch die nördliche Wand des Altarraums mit architektonischen Elementen der Überdeckung des Altarraums und der Prothesis (Zeich. 12-14, Taf. 9, 10). Der Bautypus und die Dekoration der östlichen Wand mit Ziegelornamenten verbindet das Monument mit den Kirchen des 11 und 12 Jahrhunderts in Konstantinopel. Vielleicht handelt es sich um das Katholikon des reichen Klosters des heiligen Georgs, das das Typikon des Gregorios Pakourianos erwähnt . 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου