Βιβλιοθήκη Ορμενίου • Ormenion Library: 26.1 Μονή Αγίου Νικολάου, Μήδεια / Monastery of St Nicholas, Medea

Παρασκευή 19 Σεπτεμβρίου 2025

26.1 Μονή Αγίου Νικολάου, Μήδεια / Monastery of St Nicholas, Medea

Σπηλαιώδης μονή Αγίου Νικολάου. Εξωτερική όψη

Το Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου βρίσκεται 800 μέτρα νοτιοδυτικά του χωριού Kıyıköy (βυζαντινή Μήδεια), σε απόσταση 15 λεπτών με τα πόδια από το κέντρο του χωριού. Η πρόσβαση στην εκκλησία γίνεται μέσω ενός δρόμου μήκους 200 μέτρων, ο οποίος είναι στρωμένος με χαλίκι και χώμα, έχει πολλές στροφές και προσφέρει θέα στη θάλασσα και την παραλία.

Η μονή ιδρύθηκε κατά το τρίτο τέταρτο του 19ου αιώνα. Ειδικότερα, λίγο μετά το 1860, επί των ημερών του μητροπολίτη Βιζύης Πλάτωvα (1863-1877) βρέθηκε στην προειρημένη

περιοχή, μέσα σε βράχο και σε βάθος δεκαπέντε μέτρων, ένας υπόγειος αρχαίος χριστιανικός ναός. Στις πλευρές του βράχου υπήρχαν λαξευμένα διάφορα γλυπτά και αγάλματα. Επάνω από τον βράχο σώζονταν ίχνη οχυρωματικών έργων.

Επειδή ο ναός ανακαλύφθηκε εντός του βράχου ονομάστηκε "Κεραθόκτιστος" και καταρχήν αφιερώθηκε στην Αγία Τριάδα. Αργότερα, άγνωστο πότε αφιερώθηκε στον Αγιο Νικόλαο, ίσως, εξαιτίας του αγιάσματος που υπήρχε εντός του ναού.

Ο Τούρκος συγγραφέας Nazif Karacarn, στην μελέτη του Από τον μύθο στην πραγματικότητα - 40 Εκκλησιές, κάνει λόγο για τη μονή. Υποθέτει ότι κτίστηκε επάνω στα ερείπια μιας παλαιότερης μονής του 6ου αιώνα. Είναι, όμως, άγνωστο σε ποια στοιχεία στηρίζει την άποψή του. Είναι, ωστόσο, γεγονός, ότι τα τελευταία χρόνια έχουν πραγματοποιηθεί, γύρω από τον χώρο της μονής, αρχαιολογικές ανασκαφές, όπου, σύμφωνα με τους Τούρκους αρχαιολόγους, εντοπίστηκαν τα ερείπια μιας παλαιάς μονής. Ενδεχομένως αυτή να εννοεί ο συγγραφέας, ως την παλαιά μονή, επί των ερειπίων της οποίας κτίστηκε ο Άγιος Νικόλαος.

Γύρω από τον ναό κτίστηκαν το Ηγουμενείο, τα κελλιά των μοναχών και δεκαέξι δωμάτια για τους επισκέπτες και τους προσκυνητές που διανυκτέρευαν σ' αυτήν. Τα κελλιά των μοναχών και τα δωμάτια των επισκεπτών αναφέρονται και από τον Τούρκο συγγραφέα. Επίσης αναφέρει, ότι η μονή διέθετε και μια ιαματική πηγή στην οποία κατεύφευγαν πολλοί πιστοί των γύρω κοινοτήτων, που είχαν προβλήματα υγείας. Ίσως, όμως, ως ιαματική πηγή να εννοεί το αγίασμα του Αγίου Νικολάου, που διέθετε η μονή.

Στη μονή ζούσε ένας ιερομόναχος και αρκετοί εργάτες χωρίς οικογένεια, διότι υπήρχε η πρόληψη, ότι αν εγκαθίσταντο στην μονή οικογένειες πέθαιναν τα μέλη τους. Διέθετε σημαντική περιουσία από δάση, αγροτικές εκτάσεις και δωρεές πιστών. Πολλές φορές ναυτικοί που ελλιμενί ζονταν στη Μήδεια προσέφεραν δωρεές στη μονή.

Η ετήσια πανήγυρις τελούνταν τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος, δηλαδή, πανηγύριζε στην εορτή της Αγίας Τριάδος, σύμφωνα με το παλαιό της όνομα.

Σώζονται τα ονόματα τριών από τους ιερομονάχους της. Πρόκειται για τον Γεράσιμο από το Σαμμακόβιο, που μόνασε πολλά χρόνια και ετάφη στη μονή, τον Αμβρόσιο από το Σκεπαστό και τον Φωτειvό από τη Σαρακίνα.

Στη μονή υπήρχε ένα άγαλμα, μάλλον του αγίου Νικολάου, που χάθηκε κάτω από άγνωστες συνθήκες. Υπάρχουν δύο απόψεις για την απώλειά του: εκλάπη το 1878 από τους Ρώσσους, κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου, ή εκλάπη από τους Βούλγαρους, κατά την διάρκεια του Α' Βαλκανικού πολέμου. Η τύχη του αγνοείται.

Η μονή λειτουργούσε κανονικά ως το 1922, όμως, λόγω της ανταλλαγής των πληθυσμών, εγκαταλήφθηκε. Παρέμεινε σε ερειπιώδη κατάσταση για εβδομήντα χρόνια, έως το 1992, οπότε εντάχθηκε στα πλαίσια των "πολύτιμωv μvημείωv", υπό την προστασία του τουρκικού Υπουργείου Πολιτισμού. Αποτελεί μία από τις ελάχιστες μονές της Ανατολικής Θράκης, που σώζονται στις ημέρες μας.

Αρχαιολογική περιγραφή

Το λαξευμένο στον βράχο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου βρίσκεται κατά μήκος του ρέματος Papuçdere, λιγότερο από ένα χιλιόμετρο δυτικά του Kıyıköy (βυζαντινή Μήδεια) στην ακτή της Μαύρης Θάλασσας. Το συγκρότημα περιλαμβάνει μια εκκλησία λαξευμένη στην πλαγιά ενός λόφου γύρω στον 6ο αιώνα. Πρόκειται για μια τρίκλιτη βασιλική με πλευρικά καμαροσκέπαστα κλίτη. Η εκκλησία έχει διαστάσεις περίπου 4x10 μέτρα. Έχει καλαθοειδή κιονόκρανα, ένα σύνθρονο και άλλα αρχιτεκτονικά στοιχεία λαξευμένα από πέτρα. Ενώ στοιχεία των πλαισίων των θωρακίων έχουν σωθεί, το τέμπλο είναι αποσπασματικό.

Στο νότιο άκρο του νάρθηκα υπάρχουν σκάλες που οδηγούν σε ένα αγίασμα με θολωτή οροφή και τέσσερις κολόνες. Δυτικά του νάρθηκα υπάρχει ένας άλλος θάλαμος που οδηγεί σε έναν ταφικό θάλαμο πιο δυτικά.

Υπήρχε επίσης ένα επιπλέον τμήμα από πέτρα και τούβλα μπροστά από το κτίριο, το οποίο πιστεύεται ότι χτίστηκε τον 19ο αιώνα, αλλά αυτό το τμήμα δεν έχει διασωθεί μέχρι σήμερα. Η απουσία αυτού του επιπλέον τμήματος στο σκίτσο που σχεδίασε ο Γάλλος ταξιδιώτης Xavier Hommaire de Hell, ο οποίος επισκέφθηκε το μνημείο το 1846, επιβεβαιώνει αυτή την υπόθεση. Επιπλέον, η επιγραφή DE HELL 1846, λαξευμένη στην επιφάνεια στην αριστερή πλευρά της αψίδας του κτιρίου από αυτόν τον ταξιδιώτη, είναι ορατή στο εσωτερικό του κτιρίου.

Το γεγονός ότι υπάρχει μόνο ένας σταυρός στην αψίδα του κτιρίου και ότι τα παλαιοχριστιανικά σύμβολα χρησιμοποιούνται άφθονα στο τμήμα του αγιάσματος υποδηλώνει ότι ο χώρος αυτός μπορεί να χτίστηκε λίγο πριν ή κατά τη διάρκεια της περιόδου της εικονοκλαστικής περιόδου, δηλαδή τον 7ο-9ο αιώνα.

Πηγή: Λέκκου Παντελής, Οι μονές της Βόρειας και της Ανατολικής Θράκης. Θεσσαλονίκη 1999

Βιβλιογραφία

Шкорпил Карл, «Археологически бележки от Странджа планина», Известия на Софийското археологическо дружество 3 (1912-13), с. 235-262

Σταμούλη-Σαραντή Ελπινίκη, «Από τα αγιάσματα της Θράκης», Θρακικά 18 (1943)

Κιακίδης Θεόδωρος π., «Ιστορία Σαμμακοβίου και περιχώρωv», Θρακικά 33 (1960)

Eyice Semavi, «Trakya'da bizans devrine ait eserler», (TTK) Belleten 33.1 (1969) 325-358. Ankara 1969PDF

Eyice Semavi – Thierry Nicole, «Le monastère et la source sainte de Midye en Thrace turque», Cahiers archéologiques, fin de l'antiquité et moyen age 20 (1970), p. 47-76

Nazif Karacam, Etsaneden gercege Kirklareli. Kirklareli 1995

Ousterhout Robert, «The Byzantine Architecture of Thrace: The View from Constantinople», 4th International Symposium on Thracian Studies. Byzantine Thrace. Evidence and Remains, Komotini, 18-22 April 2007. Proceedings, p. 489-502 + 839-843 (plates). Amsterdam 2011

Portalsky Alexandar – Bagasheva Mariya, «The Monastery near Kıyıköy in European Turkey», Studia Ceranea 13 (2023), p. 653-680.