8.4. Μονή Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης στα Άνω Βοδενά / Monastery of Sts Cyricus and Julitta at Gorni Voden

Μονή Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης. Το καθολικό

Βρίσκεται δύο χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Στενημάχου, στο ύψωμα Chernatitsa της Δυτικής Ροδόπης. Η παράδοση συνδέει το καθίδρυμα με τον 14ου αιώνα χωρίς αυτό να είναι βέβαιο. Αναφέρει μάλιστα πως η αρχική θέση του μοναστηριακού συγκροτήματος ήταν στην τοποθεσία του σημερινού αγιάσματος. Η μονή σήμερα αποτελείται από εντυπωσιακή διώροφη πτέρυγα κατοικίας και από ευρύχωρο καθολικό σκεπασμένο με σχιστόπλακες. Η μονή μάλλον θα υπέστη κάποιες καταστροφές κατά τη διάρκεια των μαζικών εξισλαμισμών στα τέλη του 17ου αιώνα, αλλά τον 18ο αιώνα ανακαινίσθηκε στη σημερινή θέση της και αφιερώθηκε στην αγία Παρασκευή. 

Το 1810 πυρπολήθηκε από Τούρκους ληστές και ατάκτους. Η αναστήλωση τούτη τη φορά ξεκίνησε το 1816 και περατώθηκε μόλις το 1835. Στα μέσα του 19ου αιώνα η μονή ήταν ανθηρό ελληνικό πνευματικό κέντρο, που πέρασε στα χέρια των Βουλγάρων μόλις το 1930. Υπέστη σοβαρές ζημιές λογω πυρκαϊάς το 1924. 

Το δε 1928 πρόσθετες καταστροφές επέφερε μείζων τοπικός σεισμός. Στα 1930-1940 η μονή λειτουργούσε ως ιερατική σχολή, ενώ στα 1943-1944 ως στρατόπεδο συγκέντρωσης. Μετά το 1944 ερημώθηκε τελείως και μετετράπη σε ψυχιατρικό σανατόριο. Σήμερα λειτουργεί ως ξενοδοχείο.

Πηγή 

Ζήκος Νίκος – Τσουρής Κώστα – Παυλικιάνοφ Κύριλλος, Τα μοναστήρια του Στρυμόνα και της Ροδόπης. Άγιον Όρος (2008).

Βιβλιογραφία 

Nešev G., Bŭlgarski dovŭzroždenski kulturno-narodnostni središta, Sofia 1977

Tuleškov N., Arhitekturata na bŭlgarskite manastiri, Sofia 1988

Praškov L.  – Bakalova E.– Bojadžiev S., Manastirite v Bŭlgarija, Sofia 1992

Čavrŭkov G., Bŭlgarski manastiri, Sofia 2000

Filipov Nikola. „Sveti Kirik“, Gorni Voden, Dolni Voden. Plovdiv 2011

Σ.τ.Ε. 

Από αρχιτεκτονικής άποψης, η μονή στο Gorni Voden είναι ένα σύνολο που περιλαμβάνει τον κύριο πυρήνα της μονής και, περίπου 500 μ. νότια, παρεκκλήσι-αγίασμα των «Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης».

Το κύριο μοναστηριακό συγκρότημα είναι ένα από τα μεγαλύτερα και πιο εντυπωσιακά στη Βουλγαρία. Ογκώδη οικιστικά και αγροτικά (πριν από την ανακαίνιση) κτίρια, σε σχήμα τετραπλεύρου - σχεδόν τετραγώνου, περιβάλλουν μια τεράστια αυλή, στο κέντρο της οποίας βρίσκεται το καθολικό, τιμώμενο στην Αγία Παρασκευή την Επιβατινή. Ως πρότυπό του φαίνεται να έχει το καθολικό της Κοιμήσεως στη μονή Μπάτσκοβο. Η μονή αναστηλώθηκε σχεδόν στην αρχική της μορφή. Η κεντρική (βόρεια) πρόσοψή της ξαναχτίστηκε σε τυπικό αναγεννησιακό στυλ. Έχει επίμηκες σχήμα με μια σειρά από αρμονικά εναλλασσόμενα παράθυρα, μια βαριά πύλη στο κέντρο (η πύλη και ο τοίχος γύρω της είναι τα μόνα αυθεντικά στοιχεία του συγκροτήματος που δεν κατεδαφίστηκαν). Η δυτική πτέρυγα έχει ξαναχτιστεί σε τρεις ορόφους με εμφάνιση πανομοιότυπη με αυτήν που είχε πριν από την πυρκαγιά και τον σεισμό της δεκαετίας του 1920.

Το καθολικό της μονής είναι τρίκογχος ναός αθωνικού τύπου - με μία αψίδα, δύο χορούς (μία στον βόρειο και μία νότιο τοίχο) και κεντρικό τρούλο, που στηρίζεται σε οκταγωνικό τύμπανο. Στα δυτικά υπάρχει νάρθηκας. Η κάτοψη της εκκλησίας είναι πανομοιότυπη με αυτήν του καθολικού στη μονή Αγίας Κυριακής στο Αράποβο, μόνο που εδώ οι όγκοι είναι μεγαλύτεροι

Πέρα από τη μνημειακότητά του, ο ναός εντυπωσιάζει και με την πλούσια εσωτερική του διακόσμηση, η οποία περιλαμβάνει ένα εξαιρετικό ξυλόγλυπτο τέμπλο και αριστοτεχνικά ζωγραφισμένες τοιχογραφίες που καλύπτουν ολόκληρο το εσωτερικό του μνημείου. Σύμφωνα με τις σωζόμενες κτητορικές επιγραφές (όλες στα ελληνικά), οι τοιχογραφίες δημιουργήθηκαν μεταξύ 1847 και 1850. Η κεντρική κτητορική επιγραφή, επάνω από την κύρια είσοδο της εκκλησίας, αναφέρει:

Ἐκ τῆς ἡγουμενίας Χατζῆ Πατρός Ἱερωνύμου Φιλιππουπολίτου, ἐπί τῆς ἐφορίας τῶν Βοδινιτῶν, ἐζωγραφίσθη διά χειρός τοῦ ἐκ Ναούσης Ἀλεξίου Ἀθανασίου· ὁ θεῖος οὗτος καί πάνσεπτος ναός ἐπ᾽ ὀνόματι τοῦ ἁγίου Κυρίκου (sic), καί τῆς ἁγίας Παρασκευῆς, διά προτροπῆς τῶν ὁσιοτάτων ... καί Ἰωσήφ καί δαπάνης τῶν φιλορθοδόξων χριστιανῶν τῆς ἐπαρχίας Φιλιππουπόλεως, οὕς ἅπαντας ὀ Κύριος διαφυλάττοι καί ἀντιβραβεύοι.

Ο τοιχογραφικός διάκοσμος του ναού περιλαμβάνει πολυάριθμες ευαγγελικές σκηνές, οι περισσότερες από τις οποίες είναι πολυπρόσωπες, καθώς και αρκετές σκηνές βίου (πέντε τον αριθμό) του αγίου Κηρύκου και της μητέρας του Ιουλίττας (στον νότιο χορό). Ο βίος της αγίας Παρασκευής απεικονίζεται (στον βόρειο χορό). Στη ζώνη των όρθιων αγίων, ο καλλιτέχνης απεικόνισε επίσης τον σπουδαιότερο και τιμώμενο βούλγαρο άγιο Ιωάννη της Ρίλας. Επίσης αγιογραφείται ο νεομάρτυρας άγιος Γεώργιος ο Νέος των Ιωαννίων, που απαγχονίστηκε από τους Τούρκους το 1838. Αξιοσημείωτες είναι και ορισμένες σκηνές στις οποίες ο Αλέξιος Αθανασίου μετέφερε σκηνές από τη ζωή του λαού. 

Παράλληλα με τη μεγάλη δημιουργική φαντασία και την υψηλή καλλιτεχνική καλλιέργεια του Αλεξίου Αθανασίου, είναι επίσης εμφανής η επιρροή της παλαιότερης ιταλικής ζωγραφικής με εκκλησιαστικά θέματα.

Πολύτιμα έργα της βουλγαρικής αναγεννησιακής τέχνης που κοσμούσαν το τέμπλο του καθεδρικού ναού είναι οι πολλές μικρές και μεγάλες (δεσποτικές) εικόνες. Έξι από τις δέκα δεσποτικές εικόνες είναι έργο του Ζαχαρία Ζωγράφου και ζωγραφίστηκαν την περίοδο 1836-1838.

Αξιοσημείωτο είναι επίσης το ξυλόγλυπτο τέμπλο και ο επισκοπικός θρόνος, και τα δύο με πλούσια διάτρητα σκαλίσματα, έργο άγνωστου καλλιτέχνη. Ιδιαίτερα πολύτιμο είναι το κιβώριο της αγίας Τράπεζας, κατασκευασμένο από ξύλο καρυδιάς τον 17ο αιώνα. Σε αυτό, ο επιδέξιος ανώνυμος καλλιτέχνης, μέσα από πολυάριθμα φυτικά μοτίβα, έχει σκαλίσει κλαδιά αμπέλου, λουλούδια, πουλιά κ.λπ. Το κύριο βιοποριστικό αγαθό του χωριού - η αμπελουργία, είναι αριστοτεχνικά συνυφασμένο με την ξυλογλυπτική.

Μονή Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης. Κάτοψη του καθολικού

Το αγίασμα των Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττας στη δεκαετία του 1920