Περίληψη / Summary
Προκειμένου να διερευνήσουμε τον ρόλο του φυσικού φωτισμού στις βυζαντινές εκκλησίες, πριν από μερικά χρόνια αρχίσαμε να διεξάγουμε έρευνα για τη βυζαντινή εκκλησιαστική αρχιτεκτονική κάνοντας μετρήσεις και παρατηρήσεις στο εσωτερικό ενός σημαντικού αριθμού εκκλησιών. Ένα από τα σημαντικότερα παραδείγματα είναι η εκκλησία της Παναγίας Κοσμοσώτειρας στις Φέρρες κοντά στον ποταμό Έβρο. Επεκτείνοντας την έρευνά μας εδώ, ανακαλύψαμε ότι η διάσταση των 17 μέτρων που δόθηκε στο ύψος και το πλάτος της εκκλησίας επαναλαμβάνεται και σε άλλα σημεία του κτηρίου. Τόσο στην κάτοψη όσο και στη διατομή σχηματίζεται ένα ορθογώνιο τετράγωνο ΑΒCD, εγγεγραμμένο μέσα σε κύκλο, με μήκος κάθε πλευράς 12 μ. και μήκος διαγωνίου 17 μ. Ο λόγος του μήκους της διαγωνίου προς το μήκος κάθε πλευράς του τετραγώνου είναι 17 /12 = ✓2. Η τετραγωνική ρίζα του 2 είναι 1,4166666.. . ad infinitum και επομένως δεν μπορεί να εκφραστεί. Το γεγονός αυτό μας οδήγησε στη σκέψη της πυθαγόρειας μαθηματικής έννοιας των ανορθολογικών-ασύμμετρων αριθμών. Αν επιχειρήσουμε να ερμηνεύσουμε τις συνθήκες φωτισμού με βάση τις γεωμετρικές αναλογίες του κτιρίου, θα διαπιστώσουμε ότι, λόγω του ύψους και του αζιμούθιου του ήλιου, το φως που εισέρχεται από τα παράθυρα (σε ύψος 3 μ.) του νότιου τοίχου του ναού καλύπτει ολόκληρο το ανατολικότερο από το ζεύγος των κιόνων της βόρειας πλευράς, το οποίο έχει επίσης ύψος 3 μ. Αυτή η δέσμη φωτός περνά επίσης πάνω από την παράσταση του Ευαγγελισμού, της οποίας το συνολικό ύψος πάνω από το δάπεδο είναι 5 μ. Αυτό είναι επίσης το ύψος του μεγάλου τρίφωτου παραθύρου στην αψίδα του ιερού, το οποίο βρίσκεται απέναντι και στην ίδια νοητή ευθεία με την τοιχογραφία του Ευαγγελισμού. Όσον αφορά τον φωτισμό στη βόρεια πλευρά του ναού, διαπιστώνουμε ότι το συνολικό πλάτος διαιρούμενο σε τρία τμήματα (5+7+5 μ.), το ύψος από το δάπεδο των παραθύρων του τρούλου (12 μ.), το ύψος των παραθύρων στη νότια πλευρά του ναού (7 μ.) και το ύψος του βόρειου θόλου (9,3 μ.) καθορίζουν το σημείο από το οποίο θα διέρχεται το εισερχόμενο φως. Το ύψος των θόλων (5 μ.) στα γωνιακά διαζώματα σε σχέση με τη διάμετρο των μικρών θόλων (3 μ.) και το ύψος των παραθύρων σε αυτά από το δάπεδο (7 μ.) επιτρέπουν στις ακτίνες του φωτός να διεισδύσουν στην εκκλησία μέχρι μια απόσταση 17 μ. και να φθάσουν στα γωνιακά διαζώματα που βρίσκονται διαμετρικά απέναντι. Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι ο σχεδιασμός της Κοσμοσώτειρας βασίστηκε στους πυθαγόρειους ασύμμετρους αριθμούς. Ο «ανορθολογισμός» της τετραγωνικής ρίζας του 2 είχε μεγάλη πνευματική σημασία. Μπορούμε να πούμε ότι η εφαρμογή αυτής της μαθηματικής έννοιας - στην κατασκευή της εκκλησίας μπορεί να αποτέλεσε σημείο καμπής στις βυζαντινές «αναβιώσεις» και στην αρχιτεκτονική του 12ου αιώνα. Ο ναός της Παναγίας Κοσμοσώτειρας είναι ένας από τους λίγους ναούς που έχουν μέγιστη αναλογία ύψους-πλάτους 1:1, μια αναλογία που από την αρχαιότητα συμβολίζει την ιδανικότερη μορφή και, κατ' επέκταση, την αρμονία του κόσμου.
Iliadis Ioannis, The light in the church of the Panagia Kosmosoteira)
In order to investigate the role of natural lighting in Byzantine churches, some years ago we began conducting research into Byzantine ecclesiastical architecture by taking measurements and making observations in the interiors of a significant number of churches. One of the most important examples is the Church of the Panagia Kosmosoteira at Pherai near the River Evros. In extending our research here, we discovered that the dimension of 17 ιn. that was given to the height and width of the church is repeated in other parts of the building. Both in the ground-plan and the cross-section a rectangular square ABCD is formed, inscribed within a circle, with each side 12 m. in length and a diagonal 17 nι. long. The ratio of the length of the diagonal to the length of each side of the square is 17 /12 = ✓2. The square root of 2 is 1.4166666.. . ad infinitum and therefore cannot be expressed. This fact led us to think of the Pythagorean mathematical concept of irrational-asymmetrical numbers'. If we attempt to interpret the lighting conditions on the basis of the building's geometrical proportions, we find tha.t, due to the height and azimuth of the sun, the light that enters the windows (at a height of 3 ιn.) in the south wall of the naos covers the whole of the easternmost of the pair of columns on the north side, which is also 3 ιn. high. This light beam also passes over the representation of the Annunciation, whose total height above the floor is 5 m. This is also the height of the large three-light window in the sanctuary apse, which lies opposite and on the same notional straight line as the wall-paintίng of the Annunciation. As for the lighting on the north side of the naos, we find that the total width divided into three sections (5+7+5 m.), the height from the floor of the windows in the dome (12 m.), the height of the windows on tlιe south sίde of the naos (7 m.) and the height of the northern vault (9.3 ιn.) determine the point through which the incoming light will be conducted. The height of the vaults (5 m.) in the corner bays in relation to the diameter of the small domes (3 m.) and height of the windows in them from the floor (7 m.) penn it beams of light to penetrate the church up to a distance of 17 ιn. and to reach the corner bays that are diametrically opposite. All of the above shows that the design of the Kosmosoteira was based on Pythagorean asymmetrical numbers. The 'irrationality' of the square root of 2 had great spiritual significance. It is fair to say that the application of this mathematical concept · in the construction of the church may have been a turning point in the Byzantine 'revivals' and in the architecture of the twelfth century. The Church of the Panagia Kosmosoteira is one of the few churches that have a maximum height-width ratio of 1: 1, a ratio which since antiquity has symbolized the most ideal form and, by extension, the harmony of the world.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου