Περίληψη / Summary
Ivan Vanev, Άγνωστη Φωτογραφία από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Μικρού στη Μεσημβρία
Η παρούσα μελέτη είναι αφιερωμένη σε μια αδημοσίευτη μέχρι σήμερα φωτογραφία από τα αρχεία της οικογένειας Mavrodinov, η οποία αποτελεί μέρος του προγράμματος τοιχογραφίας μιας άγνωστης εκκλησίας. Στο άνω άκρο της φωτογραφικής πλάκας υπήρχε η επιγραφή «Άγιος Σπυρίδων» στην emulsion. Στην πίσω πλευρά της φωτογραφίας υπάρχουν τρεις επιγραφές με μολύβι: «Άγιος Σπυρίδων;», «Πού;», «Melnik;».
Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της παρούσας μελέτης, προέκυψε ότι η εν λόγω φωτογραφία αντιστοιχεί στις πληροφορίες που άφησαν οι André Grabar και Asen Vasiliev σχετικά με την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Μικρού στη Μεσημβρία.
Πρόκειται για ένα μικρό, μονόκλιτο οικοδόμημα με μία αψίδα και μία κόγχη πρόθεσης και διακονικού στον ανατολικό τοίχο. Με βάση τις μέχρι τώρα γνωστές φωτογραφίες, τις σωζόμενες τοιχογραφίες και το δημοσιευμένο σχέδιο, οι ερευνητές χρονολογούν υπό προϋποθέσεις την κατασκευή της εκκλησίας στην οθωμανική περίοδο. Οι έρευνες των Ivanka Gergova, Emanuel Moutafov και Georgi Gerov χρονολογούν τις τοιχογραφίες στις αρχές του 17ου αιώνα. Οι περισσότερες τοιχογραφίες αποκολλήθηκαν το 1946 και σήμερα αποτελούν μέρος των κεφαλαίων του Εθνικού Ινστιτούτου Αρχαιολογίας και Μουσείου της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών. Η εκκλησία κατεδαφίστηκε την ίδια χρονιά. Οφείλουμε τις περισσότερες πληροφορίες για την κατανομή των τοιχογραφιών στην εκκλησία στην έρευνα του André Grabar, ο οποίος επισκέφθηκε τη Μεσημβρία το 1920, και του Asen Vasiliev, ο οποίος μελέτησε τον Άγιο Γεώργιο τον Μικρό το 1946. Ωστόσο, οι πληροφορίες τους δεν συμπίπτουν πλήρως.
Η φωτογραφία είναι ακόμη πιο πολύτιμη επειδή σήμερα γνωρίζουμε μόνο μικρά τμήματα των τοιχογραφιών του ιερού βήματος που έχουν διασωθεί. Από τη φωτογραφία διακρίνει κανείς ότι η ανώτερη ζώνη στον βόρειο τοίχο της Αγίας Τράπεζας τελείωνε με τη σκηνή της Πεντηκοστής. Το όραμα του αγίου Πέτρου Αλεξάνδρειας βρίσκεται παρακάτω. Στον ανατολικό τοίχο, πάνω από την κόγχη της πρόθεσης, απεικονιζόταν η σκηνή «Η φανέρωση του Χριστού ενώπιον των μυροφόρων γυναικών».
Σύμφωνα με τη φωτογραφία, ο Χριστός στον Τάφο απεικονιζόταν στην κόγχη της πρόθεσης. Μεταξύ αυτής της κόγχης και της αψίδας απεικονιζόταν ο αρχιδιάκονος Στέφανος. Η υψηλή ποιότητα της φωτογραφίας παρέχει επίσης νέες πληροφορίες σχετικά με τις επιγραφές στην Αγία Τράπεζα. Το λάθος στην επιγραφή της «Φανερώσεως του Χριστού ενώπιον των μυροφόρων γυναικών» που δημοσιεύθηκε από τον Asen Vasiliev σχολιάστηκε στο άρθρο των Ivanka Gergova και Emanuel Moutafov. Η ανάγνωση του κειμένου που προτείνουν οι συγγραφείς επιβεβαιώνεται από τη μελετημένη φωτογραφία.
Δυστυχώς, το κείμενο πάνω από τη μορφή του αγίου Στεφάνου ήταν σε κακή κατάσταση όταν φωτογραφήθηκε και δύσκολα θα μπορούσε να αποκατασταθεί σήμερα. Μια σπάνια επιγραφή που συνοδεύει την εικόνα του Χριστού στον τάφο στην κόγχη της πρόθεσης ήταν σε καλύτερη κατάσταση και αυτή παρουσιάστηκε στο κείμενο.
Είναι ενδιαφέρον ότι κανένας από τους ερευνητές δεν αναφέρει την επιγραφή στο χώρο μεταξύ της κόγχης της πρόθεσης και του βόρειου τοίχου. Πιθανώς, δεν έγινε αντιληπτή από τον André Grabar λόγω της έλλειψης φυσικού φωτισμού στο ιερό της εκκλησίας. Είναι πιθανό ότι το 1946, όταν επισκέφθηκε την εκκλησία ο Asen Vasiliev, η επιγραφή είχε υποστεί σοβαρές ζημιές, όπως και οι περισσότερες τοιχογραφίες στο ιερό. Δυστυχώς, η επιγραφή ήταν επίσης σε πολύ σοβαρή κατάσταση όταν τραβήχτηκε η φωτογραφία. Πιθανότατα πρόκειται για επιγραφή για μνημόνευση ονομάτων, αλλά αυτό δεν αποκλείει την πιθανότητα να περιείχε πληροφορίες για την ιστορία κατασκευής της εκκλησίας ή για τη διακόσμησή της.
Σε αυτό το στάδιο της έρευνας, ωστόσο, το περιεχόμενό της παραμένει ασαφές. Η φωτογραφία που μελετήθηκε παρέχει επίσης πληροφορίες για ορισμένα άγνωστα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου του Μικρού. Παρόλο που έχει καταγραφεί μόνο ένα τμήμα του ανατολικού τοίχου της Αγίας Τράπεζας, αποκαλύπτει σαφώς την έλλειψη κόγχης στην αψίδα. Η ασυνήθιστη έλλειψη κόγχης στην αψίδα υποδεικνύει επίσης την πιθανότητα ο Άγιος Γεώργιος ο Μικρός να έχει χτιστεί πάνω στα ερείπια παλαιότερης εκκλησίας. Αυτό αποδεικνύεται επίσης από τις περίεργες διαταραχές του σοβά μέσα και γύρω από την κόγχη της πρόθεσης, οι οποίες φαίνεται να αποκαλύπτουν ίχνη μιας παλαιότερης περιόδου διακόσμησης.
Φαίνεται ότι η φωτογραφία ανήκε στα αρχεία του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου της Σόφιας. Πιθανότατα έγινε από τον Ρώσο μετανάστη στρατηγό Vadim Lazarkevich. Σήμερα, η φωτογραφία αυτή αποκαλύπτει λεπτομέρειες των τοιχογραφιών στην κατεστραμμένη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Μικρού και επιτρέπει νέες έρευνες για την εκκλησιαστική τέχνη στη Μεσημβρία και για το εργαστήριο αγιογράφων που λειτουργούσε εκεί στα τέλη του 16ου και στις αρχές του 17ου αιώνα. Θέτει επίσης ορισμένα νέα ερωτήματα σχετικά με την αρχιτεκτονική ιστορία της εκκλησίας. Εάν η φωτογραφία έχει πράγματι τραβηχτεί στην Αγία Τράπεζα της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου του Μικρού, τότε μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτή δεν χτίστηκε στις αρχές του 17ου αιώνα, αλλά απλώς ανακαινίστηκε τότε. Αυτό υποδηλώνεται από την έλλειψη κόγχης της αψίδας, τα πιθανά ίχνη παλαιότερης περιόδου διακόσμησης στην κόγχη της πρόθεσης, το σχέδιο της βόρειας εισόδου, καθώς και από μέρος των εικόνων στο τέμπλο που χρονολογούνται παλαιότερα. Φυσικά, πρόκειται για μια υπόθεση που είναι δύσκολο να αποδειχθεί σήμερα. Ωστόσο, ανταποκρίνεται στη δραστηριότητα του Χριστοφόρου, Μητροπολίτη Μεσημβρίας, ο οποίος ανακαίνισε ταυτόχρονα την εκκλησία της Αναλήψεως του Κυρίου και την εκκλησία του Αγίου Στεφάνου (γνωστή και ως Νέα Μητρόπολη).
Ivan Vanev, Unknown Photo from St George the Lesser Church in Nessebar
The present study is dedicated to a hitherto unpublished photo from the Mavrodinov family archives, which is part of the mural programme of an unknown church. The upper end of the plate featured an inscription ‘St Spiridion’ on the emulsion. There are three pencil inscriptions on the reverse of the photo: „St Spiridon“?“, „Where?“, „Melnik?“ However, in the course of the present study, it emerged that the photo in question corresponds to the information left by André Grabar and Asen Vasiliev about the St George the Lesser church in Nessebar. It is a small, single-aisled structure with one apse and a prothesis and diakonikon niche at the eastern wall. On the basis of the hitherto known photos, the preserved murals and the published plan, researchers conditionally date the construction of the church in the Ottoman period. The research of Ivanka Gergova, Emanuel Moutafov and Georgi Gerov date the murals in the very beginning of the 17th century. Most of the murals were detached in 1946 and today are part of the funds of the National Institute of Archaeology and Museum of the Bulgarian Academy of Sciences. The church was demolished the same year. We owe most of the information about the mural paintings’ distribution in the church to the research of André Grabar, who visited Nessebar in 1920, and to Asen Vasiliev, who studied St George the Lesser in 1946. However, their information does not overlap completely. The photo is even more valuable because today we know of only small fragments of the murals in the altar that have been preserved. One discerns from the photo that the upper register on the north wall in the altar ended with the scene of Pentecost. The Vision of St Peter of Alexandria is below. The scene „Manifestation of Christ before the Myrrh-bearing women“ was depicted on the east wall, above the prothesis niche. According to the photo, Christ in the Tomb was represented in the prothesis niche. Between that niche and the apse St Archdeacon Stephen was featured. The high quality of the photo also provides new information about the inscriptions in the altar. The mistake in the inscription of the „Manifestation of Christ before the Myrrh-bearing women“ published by Asen Vasiliev has been commented in the article of Ivanka Gergova and Emanuel Moutafov. The reading of the text suggested by the authors is confirmed by the studied photo. Regrettably, the text above the figure of St Stephen was in bad condition when it was photographed and could hardly be taken down today. A rare inscription accompanying the image of Christ in the Tomb in the prothesis niche was in better condition and this has been presented in the text. Interestingly, none of the researchers mentions the inscription in the space between the prothesis niche and the north wall. Probably, it was not noticed by André Grabar because of the lack of natural light in the church altar. It is possible that in 1946, when the church was visited by Asen Vasiliev, the inscription was damaged severely, as were most of the murals in the altar. Regrettably, the inscription was also in very grave condition when the photo was made. This may probably be a commemorative inscription, but that does not preclude the possibility of it having contained information about the construction history of the church or about its decoration. At this stage of research, however, its contents remain unclear. The studied photo also provides information about some unknown architectural features of St George the Lesser church. Although only part of the eastern wall in the altar has been recorded, it clearly reveals the lack of a concha in the apse. The unusual lack of a concha in the apse also indicates the possibility that St George the Lesser may have been built on the ruins of an older church. This is also evidenced by the strange disruptions of the plaster in and around the prothesis niche, which seem to reveal traces of an earlier period of decoration. It seems the photo was part of the archives of the National Archaeological Museum in Sofia. It was probably made by the Russian immigrant General Vadim Lazarkevich. Today, this photo reveals details of the murals in the destroyed St George the Lesser church and allows new research of church art in Nessebar and of the icon-painter atelier that operated there at the end of the 16th and the beginning of the 17th century. It also poses some new questions related to the architectural history of the church. If the photo was truly made in the altar of St George the Lesser church, then we can assume that it was not built in the beginning of the 17th century, but was just renovated then. This is indicated by the lack of a concha of the apse, the possible traces of earlier period of decoration in the prothesis niche, the design of the northern entrance, as well as by part of the icons in the iconostasis that are dated earlier. Of course, this is a hypothesis that is difficult to prove today. However, it corresponds to the activity of Christophoros, Metropolitan of Nessebar, who renovated the Ascension of Our Lord Church and the St Stephen Church (known also as the New Metropolia) at the same time.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου