Περίληψη / Summary
Το παρόν άρθρο είναι αφιερωμένο στη δημοσίευση ενεπίγραφων πλακών Αγίας Τραπέζης, κυρίως από το βόρειο τμήμα της κοιλάδας του Έβρου, οι περισσότερες από τις οποίες χρονολογούνται από τον 19ο αιώνα. Η παλαιότερη πλάκα που χρονολογείται από επιγραφή είναι του 1834 και η πιο πρόσφατη βρίσκεται σε εκκλησία του 1871. Δύο ή τρεις μπορεί να είναι έργα των αρχών του 20ού αιώνα. Μόνο μία (Λάβαρα, Άγιος Αθανάσιος) φέρει ένα σύντομο κείμενο και μερικά ονόματα, και μία άλλη (Πετρωτά, Ταξιάρχες) διατηρεί μόνο μερικά ονόματα. Όλα τα υπόλοιπα είναι χαραγμένα με μεγάλο αριθμό κεφαλαίων γραμμάτων, τα οποία δεν είναι κατανοητά και δεν σχηματίζουν λέξεις.
Τα ονόματα που καταγράφονται στις δύο πλάκες είναι αυτά των ανθρώπων που αφιέρωσαν την Αγία Τράπεζα και -πιθανώς- συνέβαλαν στην ανέγερση, τη διακόσμηση και την επίπλωση του ναού. Στα γράμματα που δεν σχηματίζουν λέξεις, οι συγγραφείς αναγνωρίζουν τα αρχικά των αφιερωτών της πλάκας, εκείνων που συνέβαλαν με διάφορους τρόπους στην ανέγερση και τη λειτουργία της εκκλησίας, και ενδεχομένως ολόκληρου του εκκλησιάσματος της ενορίας. Αποκλείεται το ενδεχόμενο να είχαν μαγικό περιεχόμενο ή να αποτελούσαν κώδικα (ιερό ή μαγικό). Τα ονόματα και τα αρχικά γράφτηκαν στις πλάκες «εις μνήμην αιώνιαν» και επειδή οι αφιερωτές πίστευαν ότι με τον τρόπο αυτό θα τελούνταν αιώνια το μυστήριο της Θείας Λειτουργίας στο όνομά τους, το οποίο δεν θα σβηνόταν ποτέ από την πλάκα. Η πρακτική αυτή αντικατοπτρίζει το έθιμο της τοποθέτησης στο «εγκαίνιον» της Αγίας Τράπεζας τεμαχίων χαρτιού με τα ονόματα των αποθανόντων, αλλά και των ζώντων, κατά τα εγκαίνια ενός ναού.
Στη βιβλιογραφία δεν καταγράφονται ακριβή παράλληλα από τη μεταβυζαντινή περίοδο. Ωστόσο, στην Κωνσταντινούπολη καταγράφονται παραδείγματα πλακών Αγίας Τραπέζης με επιγραφές των αφιερωτών κατά τον 18ο και 19ο αι. Ομοίως, δεν υπάρχουν ακριβή παράλληλα από τη βυζαντινή και παλαιοχριστιανική περίοδο, αν και είναι γνωστά ορισμένα παραδείγματα (λίγα από τη βυζαντινή και περισσότερα από την παλαιοχριστιανική περίοδο) πλακών Αγίας Τραπέζης που φέρουν ποικίλες επιγραφές, με πιο γνωστά εκείνα από την εκκλησία της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.
Οι συγγραφείς κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το έθιμο της αναγραφής ονομάτων ή αρχικών σε πλάκες Αγίας Τραπέζης σε εκκλησίες του 19ου αι. στο βόρειο τμήμα της κοιλάδας του Έβρου εμπνεύστηκε από το παρόμοιο ή ανάλογο έθιμο της χάραξης επιγραφών με τα ονόματα των αφιερωτών σε βωμούς σε εκκλησίες της Κωνσταντινούπολης και της γύρω περιοχής κατά τον 18ο και 19ο αι.
Brikas A. – Tsouris K., Early modern iscribed altar slabs from churches on Evros
This article is devoted to the publication of inscribed altar slabs, mainly from the northern part of Evros’ valley, most of which date from the 19th century. The earliest slab dated by an inscription is from 1834, and the latest is in a church dating from 1871. Two or three may be early 20th c. works. Only one (Lavara, Hagios Athanasios) bears a short text and a few names, and another (Petrota, Taxiarches) preserves just a few names. All the rest are inscribed with a large number of capital letters, which are in- comprehensible and do not form words.
The names recorded on the two slabs are those of the people who dedicated the altar and - presumably - who made some contribution to the erection, decoration and furnishing of the church. In the letters that do not form words, the authors recognise the initials of the dedicators of the slab, those who contributed in a variety of ways to the erection and functioning of the church, and possibly of the entire congregation of the parish. The possibility is precluded that they had a magic content or were a code (sacred or magic). The names and initials were inscribed on the slabs “for eternal memory”, and because the dedicators believed that in this way the sacrament of the Divine Liturgy would be celebrated eternally in their names, which would never be effaced from the slab. This practice reflects the custom of placing in the enkainion of the altar pieces of paper with the names of the deceased, and also of the living, at the inauguration of a church.
No precise parallels from the Post-Byzantine period are recorded in the bibliography. However, examples of altar slabs inscribed with inscriptions by the dedicators are recorded in Constantinople in the 18th and 19th c. There are, similarly, no precise parallels from the Byzantine and Early Christian periods, though some examples are known (a few from the Byzantine and a greater number from the Early Christian period) of altar slabs bearing a variety of inscriptions, the best-known being those from the church of Hagia Sophia in Constantinople.
The authors concluded that the custom of inscribing names or initials on altar slabs in 19th c. church- es in the northern part of Evros’ valley was inspired by the similar, or analogous custom of carving inscriptions with the names of dedicators on altars in churches in Constantinople and the surrounding area during the 18th and 19th c.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου