Περίληψη / Sommaire
Στην εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στην Αγχίαλο (σημερινή Pomorie) στον Εύξεινο Πόντο, υπάρχει μια αδημοσίευτη εικόνα που απεικονίζει τον άγιο Θεόδωρο έφιππο να σκοτώνει τον δράκο (107x77x3 εκ.). Ο άγιος φοράει ρούχα πολεμιστή και στρατιωτικά χαρακτηριστικά. Στο δεξί του χέρι κρατάει δόρυ, με το οποίο διαπερνά τον δράκο που βρίσκεται στο έδαφος, και με το αριστερό του χέρι τραβάει το χαλινάρι του αλόγου, ενώ κρατάει ασπίδα με ανθρωπόμορφο διάκοσμο. Τα μαλλιά του αγίου είναι ανοιχτόχρωμα καστανά, κοντά και σγουρά, ενώ το ίδιο χρώμα έχει και η γενειάδα του, χωρισμένη στα δύο. Η παράσταση συνοδεύεται από ελληνική επιγραφή: Ο ΑΓΙΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟC.
Ο Χριστός σε προτομή ευλογίας αναδύεται από ένα πολύχρωμο σύννεφο στο επάνω δεξί μέρος της εικόνας. Το φόντο της εικόνας είναι γαλάζιο του ουρανού στο επάνω μέρος και καφέ με πρασινωπές ανταύγειες, στο κάτω μέρος, όπου υπάρχει και βλάστηση. Το πλαίσιο, με προφίλ στο άνω και στο κάτω μέρος, ενισχύεται από μια κόκκινη ταινία.
Ο άγιος Θεόδωρος δεν προσδιορίζεται με το επίθετο Στρατηλάτης ή Τήρων, όπως συνηθίζεται, αλλά τα σγουρά μαλλιά και η διχασμένη γενειάδα είναι χαρακτηριστικά γνωρίσματα του αγίου Θεόδωρου Στρατηλάτη.
Ο εικονογραφικός τύπος του αγίου Θεόδωρου έφιππου, που διαπερνά τον δράκο, εμφανίζεται ήδη στη μεσαιωνική-βυζαντινή περίοδο, όπως μαρτυρεί μια λίθινη εικόνα του αγίου Γεωργίου και του αγίου Θεόδωρου έφιππου, που σώζεται στο Μουσείο Ουκρανικής Τέχνης στο Κίεβο (11ος αι.). Αυτός ο τύπος εικονογραφίας δεν εμφανιζόταν συχνά κατά τη βυζαντινή περίοδο, αλλά διαδόθηκε ευρέως κατά τη μεταβυζαντινή εποχή.
Στιλιστικά, το σχέδιο είναι πολύ ωραίο και η επεξεργασία είναι πανομοιότυπη με εκείνη των εικόνων της σχολής της Καστοριάς του τέλους του 15ου αιώνα, όπως στην περίπτωση της εικόνας του αγίου Μερκουρίου έφιππου που σκοτώνει τον αυτοκράτορα Ιουλιανό (τελευταίο τέταρτο του 15ου αι.) στο Βυζαντινό Μουσείο της Βέροιας, η οποία παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με την εικόνα μας όσον αφορά τη φυσιογνωμία. Το πρόσωπο του αγίου είναι εκφραστικό, καλοπροαίρετο αλλά και σοβαρό. Αυτός ο τρόπος απεικόνισης των προσώπων, με την ίδια καλοπροαίρετη έκφραση, συναντάται και στην εικόνα του αγίου Θεόδωρου του Τήρωνα, που σκοτώνει τον δράκο (δεύτερο τέταρτο του 15ου αι.), η οποία φυλάσσεται στο Βυζαντινό Μουσείο στην Αθήνα. Παρά τις ομοιότητες αυτές, ορισμένες λεπτομέρειες της εικόνας που εξετάσαμε, όπως το τοπίο, η στρατιωτική ενδυμασία του αγίου Θεόδωρου, το άλογο και ο δράκος, που είναι μάλλον κοσμικού ύφους, την απομακρύνουν σημαντικά από τα παραδείγματα που μόλις αναφέραμε.
Μπορούμε να πούμε ότι η εικόνα του αγίου Θεόδωρου έφιππου, που σώζεται στον ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στην Αγχίαλο (Pomorie), προέρχεται από παλαιότερο ναό, όπως αυτός του αγίου Θεόδωρου, ή από άλλο ναό, που καταστράφηκε στην πυρκαγιά που κατέστρεψε την πόλη το 1906. Η εικόνα είναι πιθανότατα έργο ενός ανώνυμου τοπικού ζωγράφου, ο οποίος εργάστηκε κατά το δεύτερο μισό και πιθανότατα στα τέλη του 15ου αιώνα, και ο οποίος εμπνεύστηκε από τα έργα της κρητικής σχολής του 15ου αιώνα, με τα οποία ανανέωσε την τοπική καλλιτεχνική παράδοση.
Trifonova Alexandra, Icône inédite de Saint Théodore à cheval «Drakontoktonos» d'Anchialos sur la Mer noire.
A l’église de la Transfiguration à Anchialos (act. Pomorié) sur la Mer Noire se trouve une icône inédite, représentant saint Théodore à cheval, terrassant le dragon (107x77x3 cm.). Le saint porte des habits de guerrier et des attributs militaires. Il tient dans sa main droite une lance, avec laquelle il transperce le dragon gisant sur le sol et de la main gauche, il tire la bride du cheval, tout en tenant un bouclier à la décoration anthropomorphe. Le saint a les cheveux châtain clair, courts et bouclés, sa barbe, séparée en deux, est de la même couleur. La repré - sentation est accompagnée d’une inscription grecque: Ο ΑΓΙΟC ΘΕΟΔΩΡΟC.
Le Christ en buste bénissant émerge d’un nuage multicolore dans la partie supérieure droite de l’icône. Le fond de l’icône est bleu ciel dans sa partie supérieure et brun aux reflets verdâtres, dans la partie inférieure, où il y a aussi de la végétation. Le cadre, profilé dans les parties supérieure et inférieure, se trouve rehaussé d’un bandeau rouge.
Saint Théodore n’est pas désigné par l’épithète Stratilate ou Tyron, comme c’est l’usage, mais les cheveux bouclés et la barbe séparée en deux, sont autant de traits caractéristiques de saint Théodore Stratilate.
Le type iconographique de saint Théodore à cheval, en train de transpercer le dragon, apparaît déjà à l’époque médiobyzantine, ce qui est attesté par une icône en pierre de saint Georges et de saint Théodore à cheval, conservée au Musée d’art ukrainien à Kiev (XIe siècle). Ce type iconographique n’apparaît pas souvent à l’époque byzantine, mais il se répand à l’époque post-byzantine.
Du point de vue stylistique, le dessin est très fin et la facture est identique à celle des icônes de l’école de Kastoria de la fin du XVème siècle, comme c’est le cas d’une icône de saint Mercure à cheval qui tue l’empereur Julianus (dernier quart du XVe siècle) du Musée byzantin de Véroia, qui présente une grande ressemblance avec notre icône dans la physionomie. Le visage du saint est expressif, à la fois bienveillant et sérieux. Cette manière de représenter les visages, avec la même expression bienveillante, se retrouve dans l’icône de saint Théodore Tyron, terrassant le dragon (deuxième quart du XVe siècle), conservée au Musée byzantin à Athènes. Malgré ces ressemblances, certains détails de l’icône examinée, tels le paysage, les habits militaires de saint Théodore, le cheval et le dragon, qui sont d’une facture assez laïque, l’éloignent considérablement des exemples que nous venons de mentionner.
Nous pouvons dire que l’icône de saint Théodore à cheval, conservée à l’église de la Transfiguration à Anchialos (Pomorié), provient d’une église plus ancienne, comme celle de Saint Théodore, ou bien d’une autre église, détruite lors de l’incendie, qui a ravagé la ville en 1906. L’icône est probablement l’oeuvre d’un peintre local anonyme, qui travaille pendant la seconde moitié et plus probablement à la fin du XVe siècle, et qui s’inspire des oeuvres de l’école crétoise du XVe siècle, avec lesquelles il renouvelle la tradition artistique locale.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου