Όπως και για τις περισσότερες μονές της περιοχής, δεν υπάρχουν στοιχεία για τη χρονολογία ίδρυσής της, ούτε για τον κτήτορά της. Η πρώτη αναφορά στην μονή γίνεται σε συνοδικό γράμμα του 1575, επί των ημερών της πρώτης πατριαρχίας του Ιερεμία Β'. Με αυτό ο Πατριάρχης ενέκρινε την ενέργεια του άρχοντα Μιχαήλ Καντακουζηνού να θέσει το μονύδριο της Αγίας Αναστασίας υπό τη μονή του Προδρόμου. Η έγκριση της ενέργειας αυτής αποτελεί πρωτοφανή υποχώρηση της Εκκλησίας έναντι της δύναμης ορισμένων λαϊκών αρχόντων, ενώ αυτή καθ᾽ εαυτή η πράξη αποτελεί την κορύφωση μιας σειράς εξίσου προκλητικών ενεργειών κάποιων αρχόντων, που απροκάλυπτα επενέβαιναν στην ζωή των μονών. Αυτές τις ενέργειες καταδίκασε με γράμμα του ο Οικουμενικός Πατριάρχης Διοvύσιος Β´, είκοσι, περίπου, χρόνια νωρίτερα, το 1554, ζητώντας, ταυτόχρονα, από τους άρχοντες να μην επεμβαίνουν στα εσωτερικά ζητήματα των μονών. Από το γράμμα του Ιερεμία πληροφορούμαστε, ότι ο Καντακουζηνός, περαστικός από την περιοχή του μονυδρίου της Αγίας Αναστασίας, βλέποντάς το ερειπωμένο, εξαιτίας των λαθών των ηγουμένων, σύμφωνα με το κείμενο, αλλά και εξαιτίας της στενότητας του τόπου και της έλλειψης ύδατος, σκέφτηκε να το βοηθήσει. Για τον λόγο αυτό, αφού συνεννοήθηκε με τον μητροπολίτη Σωζοπόλεως και τους μοναχούς Ματθαίο και Νικόδημο, έθεσε το μονύδριο υπό τη διοίκηση της μονής Προδρόμου, για να μην επέλθει η παντελής ερήμωσή του. Η πράξη αυτή φαίνεται πως είχε αγαθά ελατήρια και πως ο άρχοντας κινήθηκε από αγάπη και ενδιαφέρον για το μονύδριο, ασχέτως αν ο τρόπος της αλλαγής του καθετώτος του είναι, τουλάχιστον, αντικανονικός και αντιπαραδοσιακός. Πουθενά από το κείμενο δεν προκύπτει ότι ο Καντακουζηνός προηγουμένως ζήτησε την γνώμη του ηγουμένου και της αδελφότητας της μονής Προδρόμου, γι' αυτή την επιπλέον επιβάρυνση, που τους προκαλούσε με την ανάθεση της ευθύνης του μονυδρίου.
Το Πατριαρχείο παρενέβη και με πανηγυρικό τρόπο επικύρωσε αυτή την αλλαγή από έναν λαϊκό, στην οποία μπορούσε μόνο το ίδιο να προβεί, αφού τις όποιες αποφάσεις για τις σταυροπηγιακές μονές τις λάμβανε αποκλειστικά το ίδιο. Την εποχή αυτή ο Καντακουζηνός βρίσκεται στο απόγειο της δύναμής του, ενώ ο Ιερεμίας ευεργετήθηκε από τον άρχοντα και, έτσι, δεν υπήρχε διάθεση για αντίδραση. Ο άρχοντας παρομοιάζεται στο κείμενο ως ο ιατρός που ενδιαφέρεται για την υγεία των ασθενών του και ονομάζεται "επιφανέστατος εν άρχουσι" και "μέγας δομέστικος".
Όμως, τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν με τρόπο ομαλό. Οι μοναχοί της Αγίας Αναστασίας, μετά την υπαγωγή τους στην μονή Προδρόμου, άδραξαν την ευκαιρία να εισβάλουν σε ένα από τα εξαρτήματα της προστάτιδος μονής και συγκεκριμένα στο μονύδριο του Αγίου Νικολάου του Πτωχοβοητού, με σκοπό ασφαλώς την απογύμνωσή του από κάθε αγαθό και την κατοχή του. Η πρώτη έμμεση καταδίκη της εισβολής έγινε το 1579, σε σιγιλλιώδες γράμμα, υπογεγραμμένο από τον ίδιο Πατριάρχη (τον Ιερεμία), ο οποίος 4 χρόνια νωρίτερα αναγνώριζε την ενέργεια του άρχοντα. Βέβαια δεν γίνεται αναφορά στο όνομα του Καντακουζηνού, που το προηγούμενο έτος είχε εκτελεστεί από τους Τούρκους, αλλά, απλά, επιβεβαίωσε την εξάρτηση του Αγίου Νικολάου, που είχε ήδη δεχτεί την εισβολή των μοναχών της Αγίας Αναστασίας, από την μονή Προδρόμου.
Ένα χρόνο αργότερα, τον Φεβρουάριο του 1580, ο Πατριάρχης Μητροφάνης Γ´ αναγνώρισε με σιγιλλιώδες γράμμα του, για μια ακόμη φορά, την εξάρτηση του μονυδρίου του Αγίου Νικολάου και καταδίκασε την εισβολή των μοναχών της Αγίας Αναστασίας. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο Πατριάρχης είναι ιδιαίτερα σκληρή: " ... βία του Κατακουζηvού οι εv τη μοvη της Αγίας Αvαστασίας απεξέvωσαv ταύτηv τηv μοvήv του Αγίου Νικολάου (και) ως πρόσφοροι (και) ξένοι πολλά εξηφάvισαv και διέφθειραv, μικρόν τι και μόvοv εμφυτεύσαvτες αμπέλιοv". Ο Μητροφάνης είχε έναν επιπλέον λόγο για να καυτηριάσει και να καταδικάσει την ενέργεια του Καντακουζηνού: ο άρχοντας ήταν αυτός που κινήθηκε παρασκηνιακά για την εκθρονισή του το 1572 και την ανάρρηση στον θρόνο του Ιερεμία Β´ (ο οποίος και ενέκρινε την ενέργεια του).
Τον Αύγουστο του ίδιου έτους πέθανε ο Μητροφάνης Γ´ και στον θρόνο ανήλθε για δεύτερη φορά ο Ιερεμίας Β´. Τον Σεπτέμβριο, πάντα του 1580, λίγο, δηλαδή, μετά την ενθρόνισή του, σε γράμμα του, καταδίκασε την εισβολή των μοναχών της Αγίας Αναστασίας και επιβεβαίωσε την εξάρτηση του Αγίου Νικολάου από την μονή Προδρόμου. Ο Ιερεμίας, βέβαια, είναι πιο ήπιος στο ύφος του, δεν αναφέρει καθόλου το όνομα του Καντακουζηνού, παρά μόνο την φράση "βία χρησάμεvοι αρχοντική", που αποτελεί μια αναφορά στην πράξη του άρχοντα, χωρίς να μνημονεύεται ο ίδιος. Ωστόσο, οι πληροφορίες του για τα γεγονότα είναι ίδιες με αυτές του Μητροφάνη Γ´, οπότε δεν γεννάται καμία αμφιβολία για το τι συνέβη στον Άγιο Νικόλαο. Πάντως, το 1580 χρειάστηκε να σταλούν δύο πατριαρχικά γράμματα από δύο διαφορετικούς Πατριάρχες για το θέμα αυτό (Φεβρουάριος-Σεπτέμβριος). Το δεύτερο, ειδικά, εστάλη επειδή, προφανώς, οι μοναχοί της Αγίας Αναστασίας δεν συμμορφώθηκαν με την πατριαρχική απόφαση για άμεση αποχώρηση τους από τον Άγιο Νικόλαο και επιστροφή του μετοχίου στο παλαιό του καθεστώς. Άγνωστο παραμένει, πότε πραγματοποιήθηκε η αποχώρηση των Αγιοαναστασιτών από τον Άγιο Νικόλαο και η επαναπόδοσή του στη μονή Προδρόμου.
Η ησυχία που επικρατεί στα επόμενα έτη για το θέμα εκλαμβάνεται ως ένδειξη τακτοποίησής του. Απλή αναφορά στα γεγονότα έχουμε το 1585 στο γράμμα του Πατριάρχη Θεόληπτου Β´, όπου παρουσιάζεται ο Μητροφάνης να έχει σώσει τη μονή του Αγίου Νικόλαου από την αρπαγή. Αυτό αποτελεί και την τελευταία αναφορά στη διαμάχη γύρω από τον Άγιο Νικόλαο. Στο ίδιο γράμμα, όπου αναφέρονται τα μετόχια που κατείχε η μονή Προδρόμου, δεν γίνεται λόγος για την Αγία Αναστασία, γεγονός που μπορεί να σημαίνει ότι αυτή είχε πάψει να αποτελεί εξάρτημα της.
Το 1609, 24 έτη αργότερα, στο σιγιλλιώδες γράμμα του Πατριάρχη Νεόφυτου Β´, το νησί της Αγίας Αναστασίας του Πύργου παρουσιάζεται ως μετόχιο της μονής Προδρόμου, χωρίς καμία αναφορά στην Αγία Αναστασία Σωζοπόλεως. Μας είναι άγνωστα η ημερομηνία και ο λόγος καταστροφής της μονής. Δεν αποκλείεται οι εξελίξεις να λειτούργησαν ανασταλτικά σε όποιον θα επεθύμησε να καταγράψει τα μετέπειτα γεγονότα στην Αγία Αναστασία. Ας μην λησμονούμε, όμως, ότι για την πλειοψηφία των μονών πέριξ της Σωζόπολης δεν υπάρχουν πληροφορίες για τον τρόπο και τον χρόνο της καταστροφής τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου