Η Σωζόπολη είναι πόλη του Θρακικού Εύξεινου Πόντου, κτισμένη σε χερσόνησο, στο νότιο έμβολο του Κόλπου του Πύργου, απέναντι από την Αγχίαλο, που βρίσκεται στο βόρειο έμβολο του Κόλπου. Αποτελούσε αποικία των Μιλησίων και ιδρύθηκε το 570 π.Χ., με το όνομα Απολλωνία και πρώτο ηγεμόνα της τον Αναξίμανδρο. Τα πρώτα ίχνη της πόλης τα βρίσκουμε στο πλησιέστερο προς αυτή Μικρό νησί (Άγιος Κήρυκος), όπου οι Μιλήσιοι έκτισαν το ναό του Απόλλωνα και γύρω του δημιουργήθηκε ο πρώτος πυρήνας της. Στον ναό του Απόλλωνα, τοποθετήθηκε μπρούτζινο άγαλμα ύψους 13 μέτρων, έργο του Αθηναίου καλλιτέχνη Καλάμιδος (450 π.Χ.). Η Απολλωνία είχε αναπτυγμένες εμπορικές σχέσεις με τη μητρόπολη Μίλητο, την Αθήνα και άλλες πόλεις της Ελλάδας.
Το 339 π.Χ. συμμάχησε με τον Φίλιππο της Μακεδονίας και απαλλάχθηκε από την κατάκτηση των Οδρυσσών. Αποτέλεσε μέλος της Πενταπόλεως. Το 72 π.Χ. καταλήφθηκε από τους Ρωμαίους του στρατηγού Μάρκου Λούκουλου, ο οποίος μετέφερει το άγαλμα του Απόλλωνα στη Ρώμη, σαν λάφυρο και το τοποθέτησε στο Καπιτώλιο.
Στους πρώτους μετά Χριστόν αιώνες η Απολλωνία άλλαξε όνομα και προσέλαβε το όνομα Σωζόπολη. Η πρώτη αναφορά που έχουμε με το νέο όνομα χρονολογείται από την εποχή της Α ' Οικουμενικής Συνόδου το 325, οπότε μαθαίνουμε ότι ο επίσκοπός της Πέτρος είχε τον τίτλο του Σωζοπόλεως. Το όνομα άλλαξε, διότι ήταν εμφανώς ειδωλολατρικό και δεν άρμοζε πια σε μια χριστιανική πόλη. Αναφορικά με το όνομα Σωζόπολη, διάφοροι λόγοι φαίνονται ως πιθανοί για την πρόσληψή του.
Καταρχήν, υπάρχει η χριστιανική "άποψη" για το όνομα Σωζόπολη. Σ' αυτή την περίπτωση το όνομα δηλώνει την σωτηρία της πρώην Απολλωνίας από την εξουσία και την επιρροή μιας ειδωλολατρικής "θεότητας", του Απόλλωνα, χάρη στο σωτήριο κήρυγμα του Ευαγγελίου και στην επικράτηση του Χριστιανισμού, χωρίς να παραβλέπεται και η επίδραση στους εκχριστιανισμένους, πια, Απολλωνιάτες του επιθέτου "Σωτήρ", το οποίο έφερε ο παλαιός πολιούχος "θεός" Απόλλων. Ένας άλλος σημαντικός λόγος είναι και το λιμάνι της, ένα από τα ασφαλέστερα αγκυροβόλια της Μαύρης Θάλασσας, στο οποίο έβρισκαν καταφύγιο και σώζονταν τα πλοία, που κινδύνευαν από τις τρικυμίες του άξενου ''Εύξεινου" Πόντου. Εξάλλου, η ίδια η πόλη αποτελούσε το καταφύγιο για τους πληθυσμούς της γύρω περιοχής, σε περιπτώσεις επιδρομών και πολέμων και στην αρχαιότητα και στα νεότερα χρόνια. Για αυτούς τους λόγους, κατά πάσα πιθανότητα, η Απολλωνία μετονομάστηκε σε Σωζόπολη.
Μετά την διαίρεση του ρωμαϊκού κράτους η Σωζόπολη υπήχθη στο Ανατολικό τμήμα του και εντάχθηκε στο θέμα της Θράκης (679), ενώ από την εποχή της Μακεδονικής Δυναστείας (867-1057) υπήχθη στο θέμα Μακεδονίας, με πρωτεύουσα την Αδριανούπολη. Καθ᾽όλη την διάρκεια της πρώτης μετά Χριστόν χιλιετηρίδας η πόλη αποτέλεσε στόχο αρκετών επιβουλών και επιθέσεων.
Το 1203 κατέφυγε στην πόλη ο Αλέξιος Γ' με την θυγατέρα του Ειρήνη, ενώ το 1206 τήν κατέλαβαν οι Σταυροφόροι. Απ' αυτούς την κατέλαβαν οι Βούλγαροι. Η πόλη επανήλθε στην βυζαντινή κατοχή το δεύτερο μισό του 13ου αιώνα. Πάντως είναι γεγονός ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τη Σωζόπολη αποδείχθηκαν οι Βούλγαροι. Το 1263 την απελευθέρωσε ο Μιχαήλ Δούκας Γλαβάς ο Ταρχανειώτης. Το 1303 την επανακατέλαβαν οι Βούλγαροι, για να απελευθερωθεί το επόμενο έτος και πάλι από τον Γλαβά. Ολόκληρο τον 14ο αιώνα αντιμετώπισε τη βουλγαρική επιθετικότητα.
Το 1366 την επισκέφθηκε ο Κόμης της Σαβοϊας Αμαδαίος συνοδευόμενος από το τιτουλάριο "Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως" Παύλο, που τον είχε διορίσει ο Πάπας Ουρβανός ο 5ος και τον δυνάστη της Λέσβου Φραγκίσκο Γατελούζο. Ο Αμαδαίος ηγείτο εκστρατείας εναντίον των Βουλγάρων για την απελευθέρωση του εξαδέλφου του Ιωάννη Α' Παλαιολόγου. Κατά την παραμονή των Δυτικών στη Σωζόπολη έλαβε χώρα ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός: ο Παύλος, ως εκπρόσωπος του Πάπα, έκανε πρόταση για την ένωση της Δυτικής και της Ανατολικής Εκκλησίας, που δεν είχε, όμως, θετική κατάληξη.
Το 1372 καταλήφθηκε, από τους Τούρκους, επί Μουράτ, για να μείνει υπό την κατοχή τους λιγότερα από 20 έτη, διότι το 1391 μνημονεύεται ως βυζαντινή πόλη. Θα περιέλθει οριστικά στα χέρια των Τούρκων περί το 1462, μετά την άνοδο στον θρόνο του Βαγιαζήτ Β', διαδόχου του Πορθητή. Το 1623 και το 1629 η πόλη θα λεηλατηθεί από τους Κοζάκους και θα ερημωθεί ολόκληρη η γύρω περιοχή.
Κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης αρκετοί Σωζοπολίτες ενίσχυσαν τον αγώνα, αλλά οι Τούρκοι εντόπισαν παρόμοιες κινήσεις στη πόλη, με αποτέλεσμα να απαγχονιστεί στην Κωνσταντινούπολη ο μητροπολίτης Παΐσιος και να εκτελεστούν αρκετοί-επιφανείς Σωζοπολίτες.
Στις 15 Φεβρουαρίου 1829 η Σωζόπολη κατελήφθη από τους Ρώσους. Κατά τον Κριμαϊκό πόλεμο το λιμάνι της χρησιμοποιήθηκε από το ρωσικό στρατό. Το 1878 απελευθερώθηκε από τους Τούρκους οριστικά και υπήχθη στην αυτόνομη τοπαρχία της Ανατολικής Ρωμυλίας.
Τον Σεπτέμβριο του 1885 περιήλθε στη Βουλγαρία, μετά την πραξικοπηματική προσάρτηση της Ανατολικής Ρωμυλίας. Έκτοτε άρχισαν οι πιέσεις προς τους Έλληνες, με πρώτο στόχο τα σχολεία και την εκκλησία, ενώ συχνά ήταν και τα επεισόδια που προκαλούσαν οι Βούλγαροι εις βάρος του ελληνικού πληθυσμού. Κατά το ανθελληνικό κίνημα του 1906 η Σωζόπολη, παραδόξως, δεν ενοχλήθηκε. Όμως στις 30 Ιουλίου 1906 έγινε μάρτυρας της πυρπόλησης της Αγχιάλου. Οι Σωζοπολίτες έσπευσαν με πλοιάρια προς βοήθεια των δοκιμαζόμενων Αγχιαλιτών (η απόσταση των δύο πόλεων από την θάλασσα είναι 9 μίλια), αλλά οι Βούλγαροι δεν επέτρεψαν την προσέγγισή τους στη πυρπολημένη Αγχίαλο. Οι μεγαλύτερες και εντονότερες των πιέσεων ασκήθηκαν στους Σωζοπολίτες κατά τη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα, κατά τη διάρκεια του Α' Βαλκανικού πολέμου, όπου πολλοί Έλληνες της πόλης (700 περίπου) πολέμησαν με τον βουλγαρικό στρατό και κατά τον Β' Βαλκανικό πόλεμο, όταν όλοι οι επιστρατευμένοι Έλληνες της Ρωμυλίας οδηγήθηκαν σιδεροδέσμιοι στο εσωτερικό της χώρας.
Η αρχή του τέλους για το μεγαλύτερο τμήμα του ελληνισμού της Σωζοπόλεως άρχισε με τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο, το 1914. Για ακόμα μια φορά Έλληνες Σωζοπολίτες βρέθηκαν να πολεμούν στο βουλγαρικό στρατό, στο μακεδονικό, σερβικό και ρουμανικό μέτωπο. Κρίσιμη καμπή για την ελληνική παρουσία στη Σωζόπολη αποτέλεσε η συνθήκη του Neuilly που επέβαλε την μετανάστευση των Ελληνικών πληθυσμών της Βουλγαρίας στην Ελλάδα και των βουλγαρικών στη Βουλγαρία. Έτσι, στις 23 Σεπτεμβρίου 1923 επισκέφθηκε την Σωζόπολη η μικτή επιτροπή επί της ελληνοβουλγαρικής μεταναστεύσεως, με αποστολή να κανονίσει τις λεπτομέρειες για την αποχώρηση των Ελλήνων. Την εποχή εκείνη η κοινότητα αριθμούσε περί τους 3.650 κατοίκους, οι οποίοι αποτελούσαν, σχεδόν, το σύνολο των κατοίκων της πόλης. Το πρώτο κύμα των προσφύγων έφτασε στην Ελλάδα στις 28 Αυγούστου 1925 και το δεύτερο στις 27 Νοεμβρίου του ίδιου έτους. Παρόλο τον μεγάλο αριθμό των προσφύγων, η πόλη σε καμμία περίπτωση δεν εκκενώθηκε ολοκληρωτικά από τον ελληνικό της πληθυσμό. Οι περισσότεροι πρόσφυγες μεταφέρθηκαν στη Χαλκιδική, όπου και κτίστηκε η Νέα Σωζόπολη. Λόγω των δυσκολιών αρκετοί Σωζοπολίτες επέστρεψαν στη Βουλγαρία, όπου ενώθηκαν με τους εναπομείναντες Έλληνες της Σωζόπολης. Σήμερα στην ευρύτερη περιοχή Σωζοπόλεως υπάρχουν περίπου 4.500 Έλληνες.
Για την εκπαίδευση στη Σωζόπολη δεν έχουμε πολλά στοιχεία. Τον 16ο αιώνα υπήρχε ένας Σωζοπολίτης μαθητής στο Κολλέγιο του Αγίου Αθανασίου στη Ρώμη. Τον ίδιο αιώνα λειτούργησε στη μονή Προδρόμου σχολή αρρένων, που καταστράφηκε το 1629. Δύο ήταν τα περίφημα σχολεία της κοινότητας. Το αρρεναγωγείο, που ιδρύθηκε το 1817, από το Σωζοπολίτη ηγούμενο της μονής Ρακετόσσης Θεόφιλο Βατοπαιδιvό και το Δωροθέιον Παρθεναγωγείο, που ιδρύθηκε το 1872. Πρόκειται, δηλαδή, για σχολεία τα οποία ιδρύθηκαν τη "χρυσή εποχή" για την κοινότητα και, ασφαλώς, σήκωσαν το μεγαλύτερο βάρος των βουλγαρικών πιέσεων. Λίγο πριν αρχίσει η διαρροή των Σωζοπολιτών προς την Ελλάδα, υφίσταντο τα εξής σχολεία: Η πεντατάξια αστική σχολή αρρένων με 210 μαθητές και 3 διδασκάλους, το τετρατάξιο Δωροθέιον Παρθεναγωγείο με 80 μαθήτριες και 2 διδασκάλισσες και ένα μικτό νηπιαγωγείο με 200 νήπια και 2 νηπιαγωγούς. Συνολικά, δηλαδή, υπήρχαν 3 σχολεία με 405 μαθητές και 7 διδασκάλους. Επίσης, υφίστατο και η "Πετρίνειος Βιβλιοθήκη''.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η Σωζόπολη και από εκκλησιαστικής απόψεως. Ο Χριστιανισμός εισήχθη πολύ νωρίς, κατά πάσα πιθανότητα, τον πρώτο αιώνα. Επίσκοπος μνημονεύεται στη πόλη από το 325. Η Σωζόπολη ήταν επισκοπή, που ανήκε στη μητρόπολη Αδριανουπόλεως. Προεβιβάστηκε σε μητρόπολη τα χρόνια της βασιλείας του Αδρονίκου Παλαιολόγου του νέου (1328-1341) και κατέλαβε την 99η θέση στο Συνταγμάτιο. Το 1623 η επιδρομή των Κοζάκων είχε τόσο καταστροφικές συνέπειες για το ποίμνιο της περιοχής, ώστε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ανθιμος Β´, αναγκάστηκε να ενώσει σε μια τις μητροπόλεις Μήδειας και Σωζοπόλεως, λόγω της μεγάλης ελάττωσης του πληθυσμού τους (Αύγουστος 1623). Επρόκειτο για προσωρινό μέτρο, ίσως ωσότου να επανέλθει η ζωή, στη πληγείσα περιοχή, στους κανονικούς της ρυθμούς, αφού στα μέσα του 1628 η Σωζόπολη παρουσιάζεται ως χωριστή μητρόπολη, κατέχοντας την 51 η σειρά στο Συνταγμάτιο. Την περίοδο Μαΐου 1808 - Φεβρουαρίου 1813 ήταν ενωμένη με την επαρχία Αγαθουπόλεως. Από τον Μάιο του 1830 ήταν μόνιμα ενωμένη με την Αγαθούπολη, αποτελώντας την μητρόπολη Σωζοαγαθουπόλεως και κατέχοντας την 42η θέση στο Συνταγμάτιο. Ο μητροπολίτης είχε την φήμη "υπερτίμου και εξάρχου πάσης Μαύρης Θαλάσσης".
Η μητρόπολη περιελάμβανε τις πόλεις Σωζόπολη, Βασιλεία και από το 1830 την Αγαθούπολη, καθώς και τα χωριά Κωστή και Μπραντίβο. Η Σωζόπολη είχε 4 ναούς: τον μητροπολιτικό του Αγίου Γεωργίου, της Παναγίας της Επισκέψεως, του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου και του πολιούχου αγίου Ζωσίμου, καθώς και 18 παρεκκλήσσια.
Αναφορικά με τους επισκόπους, αξίζει να σημειωθεί ότι μνημονεύονται 72 Έλληνες αρχιερείς, που ποίμαναν την τοπική Εκκλησία της Σωζοπόλεως, από τον 4ο αιώνα, μέχρι το 1917. Ο τελευταίος, ο Δωρόθεος (1904 - 11/7/1917), μετατέθηκε στη μητρόπολη Κολωνίας. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, έκτοτε, δεν επανεξέλεξε μητροπολίτη και η περιοχή της πέρασε στην δικαιοδοσία της Εξαρχίας. Σήμερα, η Σωζόπολη ανήκει κανονικά στην Εκκλησία της Βουλγαρίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου