29.2. Μονή Σωτήρος Χριστού, Σαμοθράκη / Monastery of Christ (of the Transfiguration), Samothrace

Μονή Σωτήρος Χριστού. Το μονόχωρο καθολικό της μονής

Μονή Σωτήρος Χριστού. Το μονόχωρο καθολικό της μονής (πρόσοψη)

Μονές στη Σαμοθράκη
1. Μονή Αγίου Αθανασίου, 2. Μονή Χριστού (Σωτήρος)

Ανατολικά των Θέρμων, ανάμεσα στα ρυάκια Πλατιάς και Καρδελή βρίσκεται η ερειπωμένη μονή του Χριστού. Η μονή αναφέρεται εγκαταλειμμένη από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Όπως και ο Άγιος Αθανάσιος, έγινε μετόχι της Μονής Ιβήρων το 1771 σύμφωνα με το αφιερωματικό γράμμα των δημογερόντων του νησιού προς τους Ιβηρίτες πατέρες. Το 1776 το αναφέρει ο επίσκοπος Μαρωνείας που έδειξε ενδιαφέρον για το μνημείο και αναφέρεται επίσης σε φιρμάνι του Σουλτάνου Σουλεϋμάν, του 1799, ο οποίος μετά από παρέμβαση του Πατριάρχη προστάτευε το μοναστήρι από τους κοσμικούς.

Η θέση του μνημείου εντοπίστηκε και αναφέρεται από διάφορους περιηγητές από τις αρχές του 19ου αιώνος.

Η μονή αποτελείται από μονόχωρο καθολικό με μεταγενέστερο νάρθηκα, το οποίο τοποθετείται στο κέντρο περίπου του οικοδομικού της συγκροτήματος και είναι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Περιλαμβάνει επίσης ερείπια τεσσάρων μοναστηριακών κτισμάτων (φούρνος, κελιά, αποθήκη) και μια κινστέρνα, διατεταγμένα σε σχήμα Γ στο βόρειο τμήμα, αύλειο χώρο στο βόρειο, δυτικό και νοτιοδυτικό τμήμα και κοιμητήριο στο νότιο τμήμα.

Το μονόκλιτο καθολικό έχει διαστάσεις 7x4 μ. και ο νάρθηκας έχει το ίδιο πλάτος και περίπου 4 μ. μήκος. Οι τοίχοι είναι πέτρες, κονίαμα με κεραμίδια στους αρμούς και εντοιχισμένα μάρμαρα από την Παλαιόπολη. Έχει τρία τόξα, δύο στον κυρίως ναό και ένα στον νάρθηκα, που πατούν αντίστοιχα σε τρία ζευγάρια από πεσσούς. Στον βόρειο και στον ανατολικό τοίχο σώζονται λίγα ίχνη από τοιχογραφίες. Υπέρθυρο στην είσοδο του κυρίως ναού είναι δύο μαρμάρινοι δόμοι από το Ιερό των Μεγάλων Θεών με επιγραφές που έχουν καταλόγους θεωρών. Γύρω από το Καθολικό υπάρχουν ερείπια από άλλα κτίσματα. Το τοπωνύμιο Αμπέλα στην περιοχή είναι ενδεικτικό της αμπελοκαλλιέργειας των μοναχών. 

Ως τη δεκαετία του 1970 στον Χριστό γινόταν υπαίθρια θεία Λειτουργία από πολλούς ευσεβείς Σαμοθρακίτες, κυρίως της περιοχής Παλαιόπολης, Καρυωτών, Θέρμων και Άνω Μεριάς. Σήμερα λίγοι από τους Σαμοθρακίτες τηρούν την παράδοση αυτή. 

Πηγή: Μαλτέζου Ιωάννα, «Μεταβυζαντινή Σαμοθράκη», Μεταβυζαντινή Θράκη (ιε´-ιθ´αι.), Πρακτικά 3ου Διεθνούς Συμποσίου Θρακικών Σπουδών, σ. 481-529. Κομοτηνή 2005

Βιβλιογραφία

• Δολαπτσόγλου Αθανάσιος, Τα αγιορείτικα μετόχια στη Θράκη (Θεσσαλονίκη, 2000)

• Παπαθανασίου Ευάγγελος, «Η Μονή Χριστού παρά τα Θέρμα της Σαμοθράκης», Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και στη Θράκη 25 (2011), σ. 551-576. Θεσσαλονίκη 2015

• Παπαθανασίου Ευάγγελος, «Η Μονή του Χριστού παρά τα Θέρμα της Σαμοθράκης (Προανασκαφική έρευνα)», Βυζαντινά 34 (2015-2016), σ. 317-379. Θεσσαλονίκη 2016