Περίληψη / Summary
Lyuben Domozetski, Οι εικόνες των πολεμιστών Αγίων Δημητρίου και Γεωργίου στο εικονογραφικό πρόγραμμα του Ιερού Ναού Αγίου Δημητρίου στην Παταλενίτσα
Στη Νότια Βουλγαρία, κοντά στις σημερινές πόλεις Pazardzhik και Plovdiv, βρίσκεται το χωριό Patalenitsa. Η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου έχει παραμείνει από τους βυζαντινούς χρόνους. Η κάτοψή της είναι τύπου εγγεγραμμένου σταυρού. Το 2011-2012 πραγματοποιήθηκε η τελευταία φάση της αποκατάστασης των μεσαιωνικών τοιχογραφιών στην εκκλησία. Τα σωζόμενα θραύσματα στη δυτική πλευρά των ανατολικών πεσσών που βρίσκονται κάτω από τον τρούλο, μεταξύ των οποίων πιθανώς περνούσε το τέμπλο του μεσαιωνικού ναού, είναι πολύτιμα για την ταυτοποίηση του προστάτη του Αγίου. Οι εικόνες της Παναγίας με τον Χριστό και ενός άγνωστου αγίου σε ορθογώνιο πλαίσιο απεικονίζονται στον βόρειο κίονα, ενώ ο άγιος Δημήτριος απεικονίζεται στον νότιο κίονα. Η εικονογράφηση του αγίου Δημητρίου στην εκκλησία της Παταλενίτσας διαφέρει σημαντικά από τη γνωστή εικονογράφηση του Αγίου με κοντό μαλλί. Στην Patalenitsa απεικονίζεται με μεσαίου μήκους μαλλιά, χωρισμένα σε δύο τούφες. Ορισμένα πρώιμα παραδείγματα δείχνουν ότι αυτή η εικονογραφική παραλλαγή υπάρχει παράλληλα με τη γνωστή εικονογραφία του αγίου, που τον απεικονίζει με κοντή κόμμωση, αλλά όλα τα παραδείγματα, που απεικονίζουν τον άγιο Δημήτριο με μπούκλες, χρονολογούνται από τα τέλη του 10ου και ολόκληρο τον 11ο αιώνα έως τις αρχές του 12ου αιώνα το αργότερο.
Δεν μιλάμε για περιφερειακό φαινόμενο, αλλά ίσως για απόφαση της πρωτεύουσας, καθώς ο άγιος Δημήτριος απεικονίζεται με την παρατηρούμενη εικονογραφική εκδοχή και στην περίφημη μικρογραφία με το πορτραίτο του αυτοκράτορα Βασιλείου Β' στο Ψαλτήριο, που σήμερα βρίσκεται στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας (cod. Marc. gr. 17, f. IIIr). Τα προαναφερθέντα μας δίνουν αφορμή να υποθέσουμε ότι οι τοιχογραφίες στην εκκλησία της Παταλενίτσας αποτυπώνουν ακριβώς την σχολιασθείσα εικονογραφική παραλλαγή του αγίου Δημητρίου και αυτή η εικονογραφική ιδιαιτερότητα υποδηλώνει χρονολόγηση από τον 11ο αιώνα έως τις αρχές του επόμενου αιώνα και όχι αργότερα. Η ταύτιση του αγίου Δημητρίου στον κίονα κάτω από τον τρούλο δικαιολογεί την υπόθεση ότι ο μεσαιωνικός ναός ήταν αφιερωμένος στον Θεσσαλονικιό μάρτυρα. Μπορούμε να αναγνωρίσουμε τον άγιο που απεικονίζεται στο δυτικό τμήμα του νότιου τοίχου μέσα από τις εικονογραφικές ιδιαιτερότητές του: ένας νεαρός άγιος πολεμιστής, που απεικονίζεται πάνω σε λευκό άλογο και σκοτώνει έναν δράκο.
Χωρίς αμφιβολία η εικόνα αυτή απεικονίζει τον μάρτυρα πολεμιστή άγιο Γεώργιο. Μπορούμε επίσης να συμπεράνουμε ότι στις πρώιμες βαλκανικές παραστάσεις (11ος-12ος αιώνας) ο άγιος Γεώργιος σπάνια απεικονίζεται πάνω σε άλογο και σκοτώνει δράκο. Αν υποθέσουμε ότι οι τοιχογραφίες από την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου χρονολογούνται από τον 11ο αιώνα, η απεικόνιση στην Παταλένιτσα του Αγίου Γεωργίου πάνω σε άλογο και σκοτώνοντας έναν δράκο θα ήταν το παλαιότερο βαλκανικό παράδειγμα στον τοιχογραφικό διάκοσμο. Επίσης, το γεγονός ότι οι άγιοι πολεμιστές απεικονίζονταν με πανοπλία και όχι σαν μάρτυρες σε μια εποχή που υπήρχαν και οι δύο εικονογραφικές εκδοχές, θα μπορούσε να μας δώσει κάποιο στοιχείο για τη λειτουργία του ναού, η οποία πιθανώς σχετίζεται με το γνωστό και σημαντικό φρούριο Batkun - Batkunion. Το Batkun είναι γνωστό από ιστορικές πηγές, όπου αναφέρονται μερικές πολιορκίες του. Οι πολίτες και οι φύλακες του φρουρίου πιθανότατα βασίζονταν στην προστασία των ιερών πολεμιστών.
Lyuben Domozetski, The Images of the Warrior Saints Demetrios and George in the Wall Painting Programme of the Church of St Demetrios in Patalenitsa
In South Bulgaria, close to nowadays’ cities of Pazardzhik and Plovdiv, lies the village of Patalenitsa. The Church of Saint Demetrios has remained from Byzantine times. Its plan is of the cross-in-square type. In 2011–2012 the last phase of the restoration of the medieval mural paintings in the church was carried out. The preserved fragments on the westerns side of the eastern piers located under the cupola, amongst which probably passed the templon of the medieval church, are valuable for the identification of the saint patron. The images of the Virgin with the Child and an unknown saint in a rectangle frame are depicted on the north pillar, while St Demetrios is depicted on the south pillar. The iconography of St Demetrios in the Patalenitsa Church is significantly different from the well-known iconography of the saint with a short hairstyle. In Patalenitsa he is depicted with medium-length hair, separated in two locks. A number of early examples show that this iconographic variation exists in parallel with the well-known iconography of the saint, depicting him with a short hairstyle, but all the examples, depicting St Demetrios with locks date from the end of the 10th and the whole 11th century to the beginning of the 12th century at latest. We are not talking about a regional phenomenon, but maybe about a decision of the capital, as St Demetrios is depicted in the observed iconographic version also in the famous miniature with the portrait of Emperor Basil II in the Psalter, today in the Marciana Library, Venice (cod. Marc. gr. 17, f. IIIr). The above-mentioned gives us a reason to suggest that the murals in the Patalenitsa Church reflect precisely the commented iconographic variation of St Demetrios and this iconographic particularity suggests a date from the 11th century to the very beginning of the next century and not later. The identification of St Demetrios on the pillar under the cupola justifies the assumption that the medieval church was dedicated to the Thessaloniki martyr. We can recognize the saint depicted on the western part of the south wall through its iconographic particularities: a young warrior saint, depicted on a white horse and killing a dragon. Without a doubt this image shows the martyr warrior St George. We can also conclude that in the early Balkan representations (11th–12th century) St George is rarely depicted on a horse and killing a dragon. If we assume that the murals from the Church of Saint Demetrios date from the 11th century, the depiction in Patalenica of Saint George on a horse and killing a dragon would be the earliest Balkan example in the mural decoration. Also the fact that the holy warriors were depicted in armour and not like martyrs in an age when both iconographic versions existed, could give us some clue of the temple’s function, which is probably in relation to the well-known and important fortress Batkun – Batkunion. Batkun is known from historical sources, where a few sieges of it are mentioned. The citizens and the guardians of the fortress probably relied on the patronage of the holy warriors.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου