Περίληψη / Summary
Totev Totio, Σημειώσεις και παρατηρήσεις για τους σταυροθόλιους ναούς στη Μεγάλη Πρεσλάβα
Στη εκκλησιαστική αρχιτεκτονική της χριστιανικής Βουλγαρίας ο σταυροθόλιος ναός ξεχώρισε ως αντιπροσωπευτικός και τυπικός τύπος στο αναπτυξιακό πρόγραμμα που εφάρμοσε ο τσάρος Συμεών (893-927) στην πρωτεύουσά του, Μεγάλη Πρεσλάβα. Μέχρι τότε, εκκλησίες με διάταξη βασιλικής χτίζονταν στην πρώτη πρωτεύουσα, την Πλίσκα, καθώς και στη χώρα. Μια εξήγηση σχετικά με τη διαφοροποίηση αυτών των δύο τύπων εκκλησιών αναζητείται εύλογα στην περίπλοκη ιστορική κατάσταση που ακολούθησε την υιοθέτηση του χριστιανισμού, και πιο συγκεκριμένα στις σχέσεις που έπρεπε να διατηρήσει η Βουλγαρία με το Βυζάντιο και τις χώρες της Ορθόδοξης Ανατολής, αφενός, και με τη Δύση και τη Ρωμαϊκή Κουρία - αφετέρου. Εκτός από τα επιχειρήματα γενικού ιστορικού χαρακτήρα, οι απόπειρες μιας τέτοιας εξέτασης των λόγων εν προκειμένω βασίζονται επίσης στην τυπική κοινότητα μεταξύ των επιμέρους τμημάτων της εκκλησιαστικής διάταξης, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η σημασιολογική έκφραση και η εξέλιξη του λειτουργικού τυπικού. Δύσκολα κάποιος σήμερα θα προσπαθούσε να επιχειρηματολογήσει κατά της άποψης ότι η δημιουργία του σταυροθόλιου είναι αποτέλεσμα της συνεχούς εξέλιξης της θολωτής βασιλικής στο Βυζάντιο. Φυσικά, οι διάφορες παραλλαγές του θα είχαν επίσης επίδραση σε ορισμένους τοπικούς αρχιτεκτονικούς τύπους εκκλησιών στη βουλγαρική επικράτεια κατά τον 5ο-6ο αιώνα. Σε αυτούς δεν περιλαμβάνονται οι σταυροθόλιοι ναοί με εγγεγραμμένο σταυρό, αλλά υπάρχουν παραδείγματα του τύπου «ελεύθερου σταυρού».
Από τους 30 περίπου σταυροθόλιοι ναούς που χρονολογούνται από το Πρώτο Βουλγαρικό Βασίλειο και είναι γνωστοί μέχρι στιγμής, οι 25 σχετίζονται εδαφικά με την Πρεσλάβα και την πιο κοντινή ή πιο απομακρυσμένη περιοχή της. Παρόλο που έχουν σωθεί κυρίως τα θεμέλιά τους, προσφέρουν επαρκείς ευκαιρίες παρατήρησης, ώστε να μπορεί κανείς να σκιαγραφήσει τη θέση και τη σημασία αυτού του τύπου εκκλησίας στην παλαιά βουλγαρική αρχιτεκτονική από τα τέλη του 9ου έως τις αρχές του 11ου αιώνα.
Βάσει της αρχιτεκτονικής λύσης, του αριθμού των κιόνων στον εξώστη που στηρίζουν τον τρούλο και της ανάπτυξης του ιερού, υπάρχουν τέσσερις κύριες παραλλαγές του σταυροθόλιου.
- Μεταβατικός τύπος μεταξύ τρίκλιτης βασιλικής και σταυροθόλιας,
- Εκκλησίες με τέσσερα ελεύθερα στηρίγματα (ο τύπος είναι επίσης γνωστός ως «Κωνσταντινουπολίτικη» ή «περίπλοκη» παραλλαγή),
- Εκκλησίες με δύο ελεύθερα στηρίγματα (ο τύπος είναι επίσης γνωστός ως «επαρχιακή» ή «συμπαγής» παραλλαγή) και
- Εκκλησίες με συμπληρωμένες γωνίες μεταξύ των σταυροδοκών (ή με ενσωματωμένα στηρίγματα).
In the cult architecture of Christian Bulgaria the cross-domed church became distinctive as a representative and typical type in the development programme Tsar Simeon (893-927) implemented in his capital, Veliki Preslav. Until then, churches with basilica layout were built in the first capital, Pliska, as well as in the country. An explanation about the differentiation of these two church types is reasonably sought in the complicated historical situation following the adoption of Christianity, and more specifically in the relations Bulgaria had to maintain with Byzantium and the countries of the Orthodox East, on the one hand, and with the West and the Roman Curia – on the other. In addition to arguments of general historical character, the attempts at such consideration of the reasons in this respect are also based on the formal community between the individual parts of church layout, without taking into account the semantic expression and the development of the liturgical rite. Hardly anyone today would try to argue against the opinion that the creation of the cross-domed church is a result of the continuous development of the domed basilica in Byzantium. Naturally, its different variants would also have had an influence on some local church architectural types on Bulgarian territory in the 5th-6th century. These do not include cross-domed church churches with an inscribed cross, but there are examples of the "free cross" type.
Of the 30 or so cross-domed churches dating from the First Bulgarian Kingdom that are known so far, 25 are territorially related to Preslav and its closer or more distant vicinity. Although they have survived mainly with their foundations, they offer sufficient opportunities for observation so that one could outline the place and significance of this church type in Old Bulgarian architecture from the end of the 9th to the beginning of the 11th century.
On the basis of the architectural solution, the number of columns in the bay supporting the dome and the development of the sanctuary, there are four main variants of the cross-domed church
• A transition type between a three-aisled basilica and a cross-domed church;
• Churches with four free-standing supports (the type is also known as "Constantinopolitan" or "complicated" variant);
• Churches with two free-standing supports (the type is also known as "provincial" or "compact" variant) and
• Churches with filled corners between cross-arms (or with inbuilt supports).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου