Περίληψη / Summary
Οι παλαιοχριστιανικές βασιλικές αρ. 1 και 2 βρίσκονται κοντά στην πρωτοβυζαντινή πόλη Νικόπολη την περί τον Νέστο (σημερινό Άνω Νευροκόπι) στο χωριό Gurmen, κοντά στο Gotse Delchev. Ανασκάφηκαν το 1978-1979 από ομάδα με επικεφαλής την V. Popova και την αναπληρώτριά της Y. Bozhinova. Η βασιλική αρ. 2 βρίσκεται στο νότιο άκρο του Gurmen, κάτω από το σημερινό δρόμο. Είναι τρίκλιτη βασιλική, με μία αψίδα, ένα σύνθρονο, ένα χαμηλό τέμπλο σχήματος Π, κιονοστοιχίες πάνω σε στυλοβάτη και έναν ενιαίο νάρθηκα. Υπήρχε επίσης πιθανώς ένα αίθριο από τα δυτικά, αλλά δεν έχει ανακαλυφθεί. Ένα πρόσθετο ταφικό παρεκκλήσιο με πέντε τάφους (Α, αριθ. 1-4) αναπτύχθηκε στα βορειοανατολικά. Ένας ακόμη τάφος, Νο 5, βρίσκεται κάτω από το δάπεδο του ανατολικού τμήματος του βόρειου κλίτους, απέναντι από το παρεκκλήσιο (εικ. 1. 1-2).
Οι διαστάσεις αποκαλύπτουν μια μέσου μεγέθους βασιλική, με ελαφρώς κοντύτερες αναλογίες και αρκετά στενά κλίτη. Οι εξωτερικές της διαστάσεις είναι: μήκος 22,50 μ., πλάτος 13,75 μ., και μαζί με τη βορειοανατολική προκείμενη - 19,25 μ. Στο εσωτερικό οι διαστάσεις του νάρθηκα είναι 12,20 χ 3,75 μ., του κυρίως ναού 14,25 χ 7,50 μ., των κλίτων 18 χ 1,75 μ., του τέμπλου 2,85 χ 3,85 μ., της βορειοανατολικής προκείμενης 4. 15 χ 4,10 μ. (με εξωτερικές 12,50 χ 7,50 μ.)- ακτίνα αψίδας 1,79 μ. και αρχικό πλάτος από τα δυτικά 3,50 μ. Οι εσωτερικές διαστάσεις των τάφων είναι: τάφος Α - 4,12 χ 1,62 μ.- οι τάφοι αριθ. 1-4 έχουν σχεδόν ίδιες διαστάσεις, 1,75 χ 0,87 μ., και εκείνες του τάφου αριθ. 5 είναι 2 χ 0,72 μ.
Ο τάφος Α (εικ. 2. 1) είναι ο αρχαιότερος από όλους τους τάφους στο βορειοανατολικό τμήμα της βασιλικής. Σε αυτόν ανακαλύφθηκαν μόνο τρία κρανία. Οι υπόλοιποι τάφοι αριθ. 1-4 εφάπτονται στενά με αυτόν, ο οποίος, μαζί με τον τάφο αριθ. 5, είναι χαρακτηριστικός των ταφών ad/apud sanctorum και της τιμής των μαρτύρων. Και οι πέντε τάφοι (χωρίς Α) ανήκουν πιθανότατα σε κληρικούς.
Κατά τη διάρκεια της ανασκαφής δεν ανακαλύφθηκαν κειμήλια. Ο τάφος Α χρονολογείται στην εποχή του μεγάλου διωγμού των χριστιανών της εποχής της Πρώτης και της αρχής της Δεύτερης Τετραρχίας, αλλά όχι αργότερα από τις 30 Απριλίου 311, την ημερομηνία του διατάγματος ανοχής του Γαλέριου.
Η βασιλική αριθ. 2 χτίστηκε ειδικά εκεί λόγω του ήδη υπάρχοντος μαρτυρίου και είναι του τύπου της ad corpus βασιλικής. Το πρώιμο μαρτύριο-συντριβάνι, που ανεγέρθηκε πριν από την κατασκευή της βασιλικής, μετατράπηκε σε τυπική capella memoria με την κατασκευή του πρόσθετου χώρου, ο οποίος ήταν αφιερωμένος σε τρεις άγνωστους μάρτυρες από την περιοχή της Νικόπολης περί τον Νέστο. Η βασιλική αριθ. 2 χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα, με terminus post quem το 378, που σηματοδότησε τις καταστροφικές επιδρομές των Γότθων. Κρίνοντας από τον θησαυρό νομισμάτων που βρέθηκε στην ίδια τη βασιλική, αυτή καταστράφηκε στο τέλος της εποχής του Ιουστινιανού Α΄.
Η βασιλική αριθ. 1 βρίσκεται στην τοποθεσία Gramadeto, περίπου 2 χλμ. νοτιοδυτικά της Νικόπολης περί τον Νέστο. Πιθανότατα χτίστηκε πάνω στα ερείπια ενός ρωμαϊκού ιερού. Στα νοτιοανατολικά του οικοδομήματος ανακαλύφθηκαν άλλοι παράλληλοι προς τους τοίχους της βασιλικής τοίχοι, αλλά, δυστυχώς, οι ανασκαφές δεν συνεχίστηκαν ώστε να διαπιστωθεί αν επρόκειτο για βασιλική σε κάποιο μικρό οικισμό δορυφορικό της Νικοπόλεως περί τον Νέστο ή για καθολικό μοναστηριού.
Η βασιλική είναι ελληνιστικού τύπου, τρίκλιτη, με κιονοστοιχίες υπερυψωμένες με επιστύλια, ημικυκλική αψίδα με τρίκλιτο σύνθρονο, ψηλό τέμπλο, αδιαμόρφωτο νάρθηκα και ευρύχωρο αίθριο από τα δυτικά (εικ. 8-9). Στα νοτιοδυτικά χτίστηκαν τρεις επιπλέον χώροι, πιθανώς κουζίνα και παρακείμενοι. Οι εξωτερικές διαστάσεις της βασιλικής, μαζί με την αψίδα και τους νοτιοδυτικούς χώρους, είναι 38 χ 20,25 μ. Η αψίδα έχει εξωτερική ακτίνα 3,77 μ., εσωτερική 2,50 μ. και θεμέλια (βορρά-νότου) 5,77 μ. Το συνολικό πλάτος του συνθρόνου είναι 1,85 και η ακτίνα - 3,12 μ. Οι διαστάσεις του βήματος είναι 5,50 χ 4 μ. (εικ. 10). Ο κυρίως ναός μαζί με το βήμα έχει διαστάσεις 14,50 х 6,50 μ. Στην περίπτωση των κλίτων αυτά είναι 10,75 х 3,25 μ. και του νάρθηκα - 14,50, όπως και το μήκος κάθε πλευράς του αιθρίου.
Ο νάρθηκας και ο κυρίως ναός καλύπτονται εξ ολοκλήρου με ψηφιδωτά. Τα δάπεδα των κλίτων καλύπτονται ως επί το πλείστον με τούβλα, ενώ το ανατολικό τμήμα τους καλύπτεται με ψηφιδωτό.
Η χρονολόγηση της βασιλικής, η αρχιτεκτονική και η ψηφιδωτή διακόσμησή της παραπέμπουν στο τρίτο τέταρτο του 5ου - αρχές του 6ου αιώνα, με terminus post quem τις εισβολές των Ούννων το 447. Θα πρέπει να παραδεχθεί κανείς ότι, όσον αφορά τρεις ενδείξεις, η Βασιλική αριθ. 1 δεν μοιάζει με τις τοπικές παραδόσεις αλλά μάλλον με εκείνες που βρίσκονται αρκετά νοτιότερα. Μέχρι τώρα, η σχετική βιβλιογραφία αναφερόταν σε έναν καταστροφικό σεισμό του δεύτερου μισού του 6ου αιώνα που αφορούσε το τέλος της ίδιας της Νικόπολης και των οικισμών γύρω από αυτήν. Ωστόσο, κατά τη γνώμη μας, κάτι τέτοιο δεν ίσχυε για τις δύο κοντινές βασιλικές. Οι παρατηρήσεις μας σχετικά με τις πεσμένες κατασκευές και τις πυρκαγιές στο εσωτερικό των βασιλικών δείχνουν ότι η καταστροφή δεν ήταν αποτέλεσμα σεισμού, αλλά μάλλον αποτέλεσμα βαρβαρικών επιθέσεων, ιδίως στο τέλος της βασιλείας του Ιουστινιανού Α΄ και στις αρχές της βασιλείας του Ιουστίνου Β΄, όταν οι βασιλικές καταστράφηκαν οριστικά και εγκαταλείφθηκαν.
The Early Christian basilicas Nos 1 and 2 lie in the vicinity of the Early Byzantine city of Nicopolis ad Nestum by the village of Gurmen, near Gotse Delchev. They were excavated in 1978- 1979 by a team headed by V. Popova and her deputy Y. Bozhinova. Basilica No. 2 is located at the southern end of Gurmen, under what is today a street. It is three-aisled basilica, with one apse, a synthronon, a Π-shaped low chancel, colonnades upon stylobate and a single narthex. There was also probably an atrium from the west, but it has not been discovered. An additional capella memoria with five tombs (А, Nos 1-4) was developed to the northeast. Yet another tomb, No. 5, lies beneath the floor of the eastern part of the northern aisle, across the chapel (fig. 1. 1-2).
The dimensions reveal an average-sized basilica, with slightly shortened proportions and quite narrow aisles. Its external dimensions are: length 22.50 m, width 13.75 m, and together with the northeastern premise – 19.25 m. Inside the dimensions of the narthex are 12.20 х 3.75 m; of the nave 14.25 х 7.50 m; of the aisles 18 х 1.75 m; of the chancel 2.85 х 3.85 m; of the northeastern premise 4.15 х 4.10 m (with external 12.50 х 7.50 m); apse radius 1.79 m and initial width from the west 3.50 m. The internal dimensions of the tombs are: tomb А – 4.12 х 1.62 m; tombs Nos 1-4 have almost identical dimensions, 1.75 х 0.87 m, and those of tomb No. 5 are 2 х 0.72 m.
Tomb A (fig. 2. 1) is the earliest of all tombs in the northeastern premise of the basilica. Only three skulls were discovered in it. The remaining tombs Nos 1-4 closely touch upon, which, together with tomb No. 5, is typical of ad/apud sanctorum burials and of the martyr cult. All five tombs (without А) probably belong to clerics. Reliquaries were not discovered in the course of excavation. Tomb А dates to the age of great persecution of secret Christians of the time of the First and the beginning of the Second Tetrarchy, but not later than April 30, 311, the date of the Edict of Toleration of Galerius.
Basilica No. 2 was specially built there because of the already existing martyrium and is of the ad corpus basilica type. The early martyrium-cum-tomb, erected before the basilica was built, became a typical capella memoria with the construction of the additional premise, one dedicated to three unknown martyrs from the region of Nicopolis ad Nestum. Basilica No. 2 is dated in the last quarter of the 4th century, with terminus post quem 378, which marked the devastating incursions of the Goths. Judging by the hoard of coins found in the basilica itself, it was destroyed at the end of the age of Justinian I.
Basilica No. 1 is found in Gramadeto locality, some 2 km to the southwest of Nicopolis ad Nestum. Most probably it was built on the ruins of a Roman sanctuary. Other parallel to the basilica walls were discovered to the southeast of the structure but, unfortunately, the excavations did not continue so that it could be established whether this was a basilica in some small settlement satellite to Nicopolis ad Nestum or a monastery katholikon church.
The basilica is of Hellenistic type, three-aisled one, with colonnades surmounted with architraves, a semi-circular apse with a three-stepped synthronon, a high chancel, a non-bayed narthex and a spacious atrium from the west (fig. 8-9). Three additional premises, probably kitchen and adjacent ones, were built to the southwest. The external dimensions of the basilica, along with the apse and the southwestern premises, are 38 х 20.25 m. The apse has an outer radius of 3.77 m, an inner one of 2.50 m and foundations (north-south) 5.77 m. The total width of the synthronon is 1.85 and the radius – 3.12 m. The dimensions of the bema are 5.50 х 4 m (fig. 10). The nave together with the bema has dimensions of 14.50 х 6.50 m. In the case of the aisles these are 10.75 х 3.25 m, and of the narthex – 14.50, as the length of each side of the atrium.
The narthex and the nave are entirely covered with mosaics. The floors of the aisles are mostly covered with bricks, while their eastern part is covered with mosaic.
The dating of the basilica, its architectonics and mosaic decoration refer to the third quarter of the 5th – the beginning of the 6th century, with terminus post quem the Hun invasions of 447. One should admit that, in terms of three indicators, Basilica No. 1 does not resemble local traditions but rather those considerably to the south. Until now, relevant literature referred to a devastating earthquake of the second half of the 6th century concerning the end of Nicopolis itself and the settlements around it. However, in our opinion, this was not valid for the two basilicas in the vicinity. Our observations of the fallen structures and the fires inside the basilicas show that the destruction was not the result of an earthquake, but rather of barbarian attacks, particularly at the end of the reign of Justinian I and the beginning of that of Justin II, when the basilicas were finally destroyed and abandoned.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου