Παπαθανασίου Ευάγγελος, "Άγιος Γεώργιος" (ή "Παναγία") στον Στριβερό, παρά τον Άγγιστρο Σαμοθράκης: προανασκαφική προσέγγιση

Παπαθανασίου Ευάγγελος, 

«"Άγιος Γεώργιος" (ή "Παναγία") στον Στριβερό, παρά τον Άγγιστρο Σαμοθράκης: προανασκαφική προσέγγιση» στο: Το αρμολόι, Χαριστήριο στον καθηγητή Αργύρη Π.Π. Πετρονώτη, σ. 255-276. 

Θεσσαλονίκη 2021

PDF 

Περίληψη / Summary

Στο ανατολικό τμήμα του νησιού της Σαμοθράκης (Βόρειο Αιγαίο), στη λεγόμενη Απάνω Μεριά, κοντά στο ακρωτήριο Άγκιστρος και στη δεξιά όχθη του ομώνυμου ποταμού, στο βορειοδυτικό άκρο του μεγάλου αγρού που ονομάζεται «Μεγαλόπολις» - μετόχι μέχρι το 1965 του μοναστηριακού ηγουμενείου (εξαρτήματος) του Αγ. Αθανασίου των Αλωνίων της Σαμοθράκης - σε μια τοποθεσία που ονομάζεται «Στριβερός» βρίσκονται τα επιβλητικά ερείπια ενός τρίκλιτου ναού με νάρθηκα, αφιερωμένου στον Άγιο Γεώργιο ή, σύμφωνα με μια λιγότερο κυρίαρχη παράδοση, στην Παναγία. 

Οι διαστάσεις του είναι περίπου: 15,6 μ. μήκος και 12,3 μ. πλάτος. 

Η περιοχή της εκκλησίας ανήκει στην 3η, παράκτια ζώνη, της καλλιεργήσιμης γης και των εκτεταμένων (mutatis mutandis) καλλιεργειών δημητριακών, με βάση το μοντέλο οργάνωσης του χώρου που προέκυψε από τη μακροχρόνια επιφανειακή μας έρευνα στο νησί. Όντας αρχικά δίκλιτος ναός κατά τη μεσοβυζαντινή εποχή, μετατράπηκε σε τρίκλιτο κάποια στιγμή κατά την παλαιολόγεια εποχή με την προσθήκη του νότιου κλίτους, ενώ διαμορφώθηκε κοινός τριμερής νάρθηκας και για τα τρία κλίτη, τονίζοντας, ωστόσο, την ιδιαιτερότητα του νότιου κλίτους. 

Τα κλίτη χωρίζονται από συνεχείς στυλοβάτες, οι οποίοι διαπερνώνται από δύο, ανά κλίτος, τοξωτά ανοίγματα ίσου πλάτους. Μια πτέρυγα κελιών (κόρδα) στα δυτικά, συνολικών διαστάσεων 14 x 4,30 μ., που χωρίζεται στο ισόγειο σε τέσσερις ξεχωριστούς χώρους, συμπληρώνει το όλο συγκρότημα που περικλείεται από έναν περίβολο. Προφανώς, επρόκειτο για ένα, αγροτικού τύπου, μετόχι κάποιου κυρίαρχου μοναστηριού εκτός του νησιού. Μεταξύ των ερειπίων εντοπίστηκαν και καταγράφηκαν πενήντα τέσσερα (54) σκαλιστά και γλυπτά μέλη και δόμοι από μάρμαρο και πωρόλιθο disjecta, σχεδόν πλήρως (μερικά) ή μερικώς διατηρημένα. 

Εντοπίζονται πολλά θραύσματα που ανήκουν στο μεσοβυζαντινό μαρμάρινο τέμπλο του ναού και άλλα που προέρχονται από τον υπόλοιπο γλυπτό διάκοσμο και τα λαξευτά μέρη του επίσης: θωράκια, θολίτες, κοσμίτες, πλαίσια, όλα κατασκευασμένα από πορώδη λίθο. Ένα θραύσμα μαρμάρινης πλάκας, σε δεύτερη χρήση, που βρέθηκε έξω από τον περίβολο, ανήκει πιθανότατα στην πλάκα της Αγίας Τράπεζας. 

Συγκεκριμένα, από τα θωράκια του τέμπλου σώζονται: μια πλήρης μαρμάρινη πλάκα με φυλλοφόρο σταυρό χριστογράμματος, ένα άλλο θραύσμα πλάκας με φυλλοφόρο σταυρό, καθώς και θραύσματα θωρακίων χωρίς ορατό κεντρικό διάκοσμο, μία εκ των οποίων είναι διπλής όψης. Τα κατάλοιπα του μαρμάρινου θυσιαστηρίου συμπληρώνονται από θραύσματα κιόνων και ενσωματωμένων οκταγωνικών κιονόκρανων. Υποβάλλουμε πρόταση για τη γραφική αναπαράσταση του τέμπλου. Τα γλυπτά του ναού χρονολογούνται υφολογικά στον 10ο- 11ο αι. μ.Χ., γεγονός που μας παρέχει ένα ισχυρό επιχείρημα πέραν των άλλων για τη χρονολόγηση της ίδρυσης του ναού σε αυτή την εποχή. 

Papathanassiou Evangelos, The Church of “St. George” or “Virgin Mary” at Striverós, near Ángistros, in Apánō Meriá of Samothrace: A pre-excavational Approach 

In the eastern part of the island of Samothrace (Northern Aegean), the so called Apáno Meriá, in the proximity of the Ángistros cape and at the right bank of the homonymous river, at the northwestern edge of the large field called “Megalás” - a glebe till 1965 of the conventual priory (dependency) of St. Athanasios at Alōnia, Samothrace – a site called “Striverós” is to be found holding the imposing ruins of a three-aisled church with a narthex, dedicated to St. George, or, according to a less dominant tradition, to the Virgin Mary (Panaghía). Its dimensions are approximately: 15,6 m. (45 ft) long and 12,3 m. (35 ft) wide. The area of the church belongs to the 3rd, coastal zone, of the arable land and the extensive (mutatis mutandis) crops of cereals, based on the model of space organization revealed by our long-term surface survey on the island. Being a two-aisled church during the mid-Byzantine era in the first place, it has been converted into a three-aisled one sometime in the Palaeologean era by the addition of the southern aisle, while a common tripartite narthex was shaped for all three aisles, emphasizing, however, the distinctiveness of the southern aisle. The aisles are separated by continuous wall-pillars, which are perforated by two, per aisle, equal in breadth arched openings. A wing of cells to the west, overall measuring 14 X 4.30 m., divided on the ground floor into four separate spaces, completed the whole complex enclosed by a precinct. Obviously, it was a rural type dependency of some maternal monastery outside the island. Fifty-four (54) carved and sculpted marble and porous-stone disjecta membra and structural elements, almost fully (a few), or partially preserved, were detected and recorded among the ruins. Plenty of fragments belonging to the mid- Byzantine marble altar screen of the church are identified and others coming from the rest of its sculpted decoration and its carved parts as well: voussoirs, cornices, eaves, frames, all made out of porous stone. A fragment of a marble slab, in second use, found outside the enclosure, probably belongs to the slab of the altar-table. Specifically, from the panels of the altar screen, the following are preserved: a complete marble panel with crux monogrammatica, another fragment of a panel with a foliated cross, as well as fragments of panels with no visible central decoration, one of which is double-sided. The remains of the marble altar screen are to be completed by fragments of piers and of intergrated octagonal colonnetes. We submit a proposal for a graphical representation of the marble altar screen. Panels are stylistically dated to the 10th- 11th cc., a fact that provides us a strong argument in addition to other ones for dating the founding of the church to this era.