Πρόκειται για τη δεύτερη μονή της Σωζόπολης, για την οποία έχουμε κάποια στοιχεία, όχι μόνο στον γνωστό, πια, κώδικα 770 της Πάτμου, αλλά και εκτός κώδικα. Βρισκόταν στο Μικρό νησί ή 'Άη Κήρυκος", δηλαδή στο δεύτερο σε μέγεθος νησί, από τα τρία που υπάρχουν στα ανοικτά του λιμανιού της Σωζόπολης. Το νησί βρίσκεται στα νοτιοανατολικά του Μεγάλου νησιού, σε απόσταση 300, περίπου, μέτρων από το λιμάνι, στα δυτικά της πόλης. Σ' αυτό πρέπει να αναζητηθούν τα ίχνη της πρώτης πόλης και εκεί υπήρχε, κατά την αρχαιότητα, ο ναός του Απόλλωνα, όπου είχε τοποθετηθεί το περίφημο ψηλό άγαλμά του.
Στο νησάκι αυτό, λοιπόν, κτίστηκε η μονή των Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης. Είναι άγνωστη η ακριβής χρονολογία ίδρυσης της. Υπάρχουν πληροφορίες για την ύπαρξη της μονής τον 13ο ή αρχές του 14ου αιώνα. Μάλιστα, η μονή παρουσιάζεται ως σταυροπηγιακή και έχει ένα μετόχιο, τον ναό του Αγίου Γεωργίου της Κατζινίτσας. Οι πρώτες, όμως, ασφαλείς πληροφορίες για την μονή, χρονολογούνται το 1357, σε ενταλτήριο γράμμα του Οικουμενικού Πατριάρχη Καλλίστου Α´. Σε αυτό, με ημερομηνία Ιούνιος, Ινδικτιών ι', έτος 6865 (1357), ο Πατριάρχης προχειρίζει και καθιστά ηγούμενο της μονής τον μοναχό Διονύσιο, ο οποίος, ως ηγούμενος υποχρεούνταν να φροντίζει για τη "βασιλική και πατριαρχική" μονή, για την ευημερία, την αύξησή της –το ίδιο ίσχυε και για τα εξαρτήματά της– και, ασφαλώς, για την πνευματική πρόοδο των μοναχών της. Οι μοναχοί όφειλαν να υπακούουν στον ηγούμενό τους, σε ότι αφορούσε την ψυχική τους "λυσιτέλεια" και να τον σέβονται.
Φαίνεται, όμως, πως η μονή πέρασε μια περίοδο μεγάλης αναστάτωσης και παρακμής, αφού πρiν το 1363 την παραχώρησε ο αυτοκράτορας Ιωάννης E´ Παλαιολόγος στον θείο του Αθανάσιο Παλαιολόγο, επειδή οι μοναχοί της, που αποδείχθηκαν άπιστοι και ανυπόληπτοι, διώχθηκαν από την μονή. Τα γεγονότα αυτά μας είναι, μέχρι στιγμής, άγνωστα, αλλά από το πνεύμα του χρυσόβουλλου του προειρημένου αυτοκράτορα, απ' όπου αντλείται και η πληροφορία για το πρόβλημα με τους μοναχούς, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι, μάλλον, πρόκειται για ζήτημα προσήλωσης στο πρόσωπο του βασιλέα.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το χρυσόβουλλο και για άλλο λόγο. Τα προβλήματα για τη μονή συνεχίστηκαν αφού ο Ιωάννης Ε´ την παραχώρησε αφ' ενός στον θείο του, με όλα τα εξαρτήματά της, για να έχει την τέλεια δεσποτεία και κυριότητά της, αφ' ετέρου την παραχώρησε, ως μετόχιο, στην μονή των Αγίων Αποστόλων και των Δισμυρίων Μαρτύρων, η οποία με την σειρά της υπήχθη, ως μετόχιο στη μονή του Καλέως, δηλαδή στη μονή του Προδρόμου. Αυτή η διαδοχική υπαγωγή της μονής των Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης, δηλώνει, αν μη τι άλλο, αποδυνάμωση, απώλεια της σταυροπηγιακής της αξίας και του αυτόνομου καθεστώτος της.
Η επόμενη πληροφορία μας είναι του έτους 1368, μόλις πέντε έτη αργότερα,- από ένα γράμμα του Οικουμενικού Πατριάρχη Φιλοθέου Κοκκίνου (δεύτερη πατριαρχία του, 1364-1376). Η μονή αποκαλείται πατριαρχική και δεν γίνεται λόγος για κάποια σχέση ή εξαρτησή της, ούτε με τη μονή των Αγίων Αποστόλων, ούτε με τη μονή του Καλέως αντίθετα το γράμμα, που έχει παραλήπτη τον μοναχό Διονύσιο Τζαμαγκό, ο οποίος καθίσταται ισόβιος ηγούμενος της μονής του Κηρύκου για να μπορέσει να φέρει σε πέρας όσα υποσχέθηκε να πράξει: να βελτιώσει, δηλαδή, την κατάσταση της μονής με δικά του έξοδα και να πληρώσει στην Αποκαύκισσα, τη νύφη του μεγάλου οικονόμου, την αποζημίωση, που δικαιούνταν, επειδή είχε "δίκαιο κτητορικό" στη μονή. Οι μοναχοί έπρεπε να υπακούουν στον ηγούμενο, ο οποίος είχε την δυνατότητα να τούς διώξει από την μονή, αν η συμπεριφορά τους δεν ήταν η δέουσα για μοναχό.
Η μονή, λοιπόν, πρέπει να πέρασε μια περίοδο μεγάλων μεταπτώσεων, ως το σημείο μεγάλης παρακμής, αφού ο Διονύσιος έπρεπε να επιδιώξει τη βελτίωση των πραγμάτων της μονής με δικά του έξοδα. Αυτή η επιδείνωση της θέσης της μονής ενδεχομένως να οφείλεται στις περιπέτειες που πέρασε η Σωζόπολη την περίοδο αυτή: βουλγαρική κατοχή της περιοχής, επιδρομή των Γενουατών το 1352 και η εκστρατεία του Δούκα Αμαδαίου της Σαβοϊας το 1366.
Το 1391 ο μοναχός Θεοφύλακτος άφησε σε διαθήκη την περιουσία του στην μονή (αναφέρεται ως πατριαρχικό μονύδριο) του Αγίου Κηρύκου. Μάλιστα, ο ίδιος παρέστη ενώπιον του Οικουμενικού Πατριάρχη, Αντώνιου Δ´, (β' πατριαρχία του 1391-1397), όπου και έκανε την αφιέρωσή του, δύο κτημάτων με αμπέλια και τα κινητά του είδη, όσα θα είχε τον καιρό του θανάτου του: σε περίπτωση που αργότερα θα υπήρχε κάποια καινούρια διαθήκη, αυτή η τελευταία θα ήταν άκυρη. Αυτό είναι το τελευταίο ανεξάρτητο κείμενο για την μονή των Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης. Τα υπόλοιπα στοιχεία προέρχονται από τον κώδικα 770.
Η επόμενη αναφορά στη μονή είναι κατά ενάμιση αιώνα μεταγενέστερη. Προέρχεται από το πατριαρχικό γράμμα του Ιερεμία Α´, , και χρονολογείται το 1545. Σε αυτό ο Πατριάρχης, μετά από επίσκεψή του στη Σωζόπολη, αναγνωρίζει ότι η μονή των Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης πρέπει να τελεί υπό τη μονή του Προδρόμου. Από τα αναγραφόμενα στο γράμμα συμπεραίνουμε ότι η μονή πρέπει να είχε ερημωθεί εντελώς κάπου στα μέσα του 15ου αιώνα. Αυτό, ασφαλώς, δεν είναι παράξενο, αρκεί να αναλογιστούμε ότι ο αιώνας αυτός ήταν ο αιώνας της κατάληψης της Σωζόπολης και όλης της ευρύτερης περιοχής της, από τους Τούρκους, γεγονός που προξένησε μεγάλες καταστροφές και ανακατατάξεις. Άρα, η σιωπή που παρατηρείται σχετικά με την μονή από το 1391 ως το 1545 πρέπει να οφείλεται στα παραπάνω τραγικά γεγονότα.
Ο Πατριάρχης διαπίστωσε κατά την επίσκεψή του την ανάκτηση και βελτίωση των κελλίων και των υπόλοιπων απαραίτητων χώρων γύρω από την μονή, που επιτελέστηκαν χάρη στις προσπάθειες του ηγουμένου της μονής του Προδρόμου, στην οποία από παλιά ανήκε η μονή Κηρύκου.
Οι επόμενες πληροφορίες για την μονή σημειώνονται μετά 25 χρόνια, (1569) και περιέχονται στο σιγιλλιώδες γράμμα του Οικουμενικού Πατριάρχη Μητροφάνη Γ´ . Εκεί, απλά, αυτή συγκαταριθμείται ανάμεσα στα μετόχια της μονής Προδρόμου, μόνο που αναφέρεται ως "ναός των αγίων μεγαλομαρτύρων Κηρίκου και Ιουλίττης". Πρέπει να πρόκειται για τη γνωστή μονή, διότι αναφέρεται στην επίσκεψη του Ιερεμία και στο γράμμα του. Από τον τρόπο, όμως, που αναφέρεται προκύπτει ότι στα 1569 η μονή είχε χάσει τα κελλιά και τα εξαρτήματά της και απέμενε μόνο το Καθολικό της. Παραμένουν άγνωστοι οι λόγοι που οδήγησαν σ' αυτήν την δραματική αλλαγή. Οπωσδήποτε, ο 16ος αιώνας ήταν από τους πλέον σκοτεινούς "κάτω αιώνες" και η όλη κατάσταση δεν ευνοούσε την διατήρηση μικρών μονών, όπως ήταν και η μονή Κηρύκου, η οποία, μάλλον, γρήγορα περιέπεσε σε παρακμή.
Οι τελευταίες πληροφορίες από τα κείμενα του κώδικα χρονολογούνται το 1585. Πρόκειται για το γράμμα του Οικουμενικού Πατριάρχη Θεολήπτου Β´. Για άλλη μια φορά η μονή αναφέρεται ως μετόχιο της μονής Προδρόμου ο ναός - και όχι η μονή - των Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης, χωρίς κανένα άλλο σχόλιο.
Η τελευταία πληροφορία για την μονή χρονολογείται το 1626. Πρόκειται για αναφορά των γεγονότων, που οδήγησαν στη καταστροφή της. Αυτή επισυνέβη το 1626, από τους Τούρκους, μετά την απώθηση της εισβολής των Κοζάκων. Τότε καταστράφηκε και η μονή Προδρόμου, με το πρόσχημα ότι οι μοναχοί βοήθησαν τους εισβολείς. Εκτός από την μονή Προδρόμου καταστράφηκε η μονή των Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης και η μονή της Αγίας Αναστασίας στον Πύργο. Έτσι χάνεται η μονή από το προσκήνιο.
Το Μικρό νησί, σήμερα, έχει σχεδόν ενωθεί με την ξηρά, λόγω του κυματοθραύστη που έκτισαν οι Βούλγαροι. Εκεί σώζονται ερείπια της μονής και υπάρχουν δύο αρχαία φρέατα. Επίσης, στη θέση του αρχαίου ναού του Απόλλωνα κτίστηκε μια αλιευτική σχολή.
Πηγή
Βιβλιογραφία
_______
Σ.τ.Ε.
Στο νησί των Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης, έκτασης 82,5 στρεμμάτων, ανιχνεύονται τα πρώτα ίχνη της πόλης. Εδώ οι αρχαίοι Μιλήσιοι έκτισαν το ναό του Απόλλωνα και γύρω του δημιουργήθηκε ο πρώτος πυρήνας της. Στον ναό του Απόλλωνα, τοποθετήθηκε το μπρούτζινο άγαλμά του, ύψους 13 μέτρων, έργο του Αθηναίου καλλιτέχνη Καλάμιδος (450 π.Χ.).
Για πρώτη φορά, αρχαιολογικές ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν στο νησί Αγίου Κηρύκου το 1904 από τον Γάλλο πρόξενο Degrand. Με την ευκαιρία της κατασκευής της Σχολής Αλιέων, το 1924, προέκυψαν περαιτέρω ευρήματα. Από τις αρχαιολογικές ανασκαφές αποκαλύφτηκε χριστιανικό συγκρότημα, το οποίο πιθανότατα προέρχεται από το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα μ.Χ., όταν χτίστηκε μια μεγάλη βασιλική (22x13 μ.) με τρεις αψίδες και βαπτιστήριο, στο βορειοανατολικό, υψηλότερο τμήμα του νησιού, που συνδέεται με την ιδιότητα της Σωζόπολης ως επισκοπικού κέντρου. Δεκάδες τάφοι, που χρονολογούνται στον 5ο - 7ο αιώνα μ.Χ., έχουν εξερευνηθεί γύρω της. Τα αποτελέσματα των ανασκαφών δικαιολογούν τη θεωρία ότι ο αρχικός πυρήνας της πόλης (πόλης-κράτους) θα μπορούσε να βρίσκεται σε αυτό το μέρος.
Το 1965, το νησί ανακηρύχθηκε πολιτιστικό μνημείο
 |
| Γενική άποψη του νησιού «Άγιος Κήρυκος και Ιουλίττα» με τα κτήρια της Σχολής Αλλιέων |
 |
| Γενική άποψη του νησιού «Άγιος Κήρυκος και Ιουλίττα» (δεκαετία 1920) |
.jpg) |
| Γενική άποψη του νησιού «Άγιος Κήρυκος και Ιουλίττα». Στο βάθος το νησί του Τιμίου Προδρόμου (δεκαετία 1920) |
 |
| Η πρωτοχριστιανική βασιλική (4ος - 5ος αι.).Αρχαιολογικά ευρήματα |
 |
| Το δάπεδο της πρωτοχριστιανικής βασιλικής (4ος - 5ος αι.) |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου