Η σταυροπηγιακή μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου της Ελεούσας ήταν μία από τις αρχαιότερες της Μεσημβρίας και βρισκόταν στην βόρεια πλευρά της πόλης. Δεν είναι γνωστή η χρονολογία ίδρυσής της. Η παλαιότερη πληροφορία που έχουμε για την μονή βρίσκεται σε χρυσόβουλλο του ηγεμόνα των Βουλγάρων Αλεξάνδρου Ιωάννου Σρατσιμίρ (Απρίλιος 1341). Με το χρυσόβουλλο αυτό κατοχυρώθηκε το ανενόχλητο της μονής από κάθε ξένη επέμβαση και απήλλασε τους μοναχούς από "πάσης αγγαρείας, ψωμοζημίας, καστροκτισίας καί πάσης άλλης της οιασδήτινος συζητήσεως''. Απαγόρευε, επίσης, κάθε επέμβαση του εκάστοτε μητροπολίτη Μεσημβρίας, του οποίου το όνομα, μόνον, θα μνημόνευαν.
Το 1366 η μονή ήταν μία από τις 4 (Αγίου Βλασίου, Αγιοσορειτίσσης, Χριστού Ακροπολίτου και Ελεούσας) που με πρόσταγμά του ο Ιωάννης Ε' Παλαιολόγος παραχώρησε στον μητροπολίτη Μεσημβρίας, "ίvα επιλάβηται καί κατέχη". Λίγα χρόνια αργότερα, με το προαναφερθέν Πατριαρχικό ένταλμα, δόθηκε η μονή (μαζί με τις 3 άλλες), στον μητροπολίτη Μεσημβρίας για να την κατέχει εξαρχικώς. Την περίοδο 1331-1370 κατείχε την Μεσημβρία ο προειρημένος Βούλγαρος ηγεμών Ιωάννης Αλέξανδρος Σρατσιμίρ. Αυτός επαργύρωσε την εικόνα της Ελεούσας, που υπήρχε στην ομώνυμη μονή. Την πληροφορία την συνάγουμε από επιγραφή της εικόνας: "Βασιλεύοvτος του μεγάλου Βασιλέως Ιωάvvου του Αλεξάνδρου κ(αί) του υιού αυτού, του ευσεβεστάτου βασιλέως Μ(ι)χ(αήλ) του Ασσάvη τοv εκ χρυσαργύρου τούτοv κατασκευασθέντα κόσμοv εv ταύτη τη παvσεβάστω καί θεία εικόvι της Θ(εοτό)κου εξ αγάπης φιλοτίμως εθέμηv".
Στην ίδια εικόνα υπάρχει και δεύτερη αφιέρωση, του θείου του Βούλγαρου ηγεμόνα, του πρωτοστράτορα Θεόδωρου Συvαδηvού, ο οποίος διετέλεσε Έπαρχος Μεσημβρίας της, μετά την κατάληψή της από τους Βούλγαρους. Στην αφιέρωση αναφέρεται ότι το 1342 ο Συναδηνός ανακαίνισε τον ναό της "υπερευλογημέvης δεσποίvης ημώv Θ(εότό)κου της Ελεούσης''. Αφιέρωσε, επιπλέον, στον ναό πολλά και πολύτιμα ιερά σκεύη (16 στον αριθμό), όπως ευαγγέλιο, αργυρό δισκοπότηρο, λαβίδα κ.ά.
Η εικόνα αυτή το 1890 μεταφέρθηκε στην Σόφια, όπου και εκτίθεται στην Κρύπτη του καθεδρικού Αγίου Αλεξάνδρου Νιέφσκυ.
Το 1930, σε ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στην Μεσημβρία, ανακαλύφθηκε μια βασιλική (28x18 μ.), που ονομάστηκε του λιμένος και η οποία ταυτίστηκε με το καθολικό της μονής της Ελεούσας. Πρόκειται για μια τρίκλιτη βασιλική, με νάρθηκα και πρόπυλο. Τα κλίτη χωρίζονται με πεσσούς, ενώ η ανατολική πλευρά απολήγει σε τρείς αψίδες: η κεντρική είναι τρίπλευρη εξωτερικά και ημικυκλική εσωτερικά, ενώ οι άλλες δύο έχουν πλάγιες αψίδες. Οι Βούλγαροι την θεωρούν παλαιοχριστιανική βασιλική, αλλά η όλη διαμόρφωση του ιερού βήματος παραπέμπει σε μεταγενέστερους αιώνες- ίσως στους πρωτοβυζαντινούς χρόνους.
Δεν υπάρχουν άλλες πληροφορίες για την μονή της Ελεούσας.
Πηγή
Βιβλιγραφία
Σ.τ.Ε.
Η κατασκευή της βασιλικής χρονολογείται από τον 5ο αιώνα, με πλίνθινες σφραγίδες από την εποχή του αυτοκράτορα Ιουστινιανού (527-565). Υποτίθεται ότι πρόκειται για την παλαιότερη εκκλησία της Μεσημβρίας. Ωστόσο, σημειώνεται ένας μεγάλος σεισμός στην περιοχή, το 740 μ.Χ., που ανύψωσε κύμα ύψους 4 μέτρων. Δεν αποκλείεται, εξαιτίας αυτού του γεγονότος, να καταστράφηκε η μονή και το καθολικό, ενώ η θάλασσα πρέπει να παρέσυρε μέρος της ακτής και ως αποτέλεσμα καταστράφηκε το βόρειο κλίτος και το βόρειο τμήμα του κεντρικού κλίτους.
Στον νάρθηκα έχουν διατηρηθεί τα ερείπια 5 τάφων (συλημένων). Κατά τη διάρκεια αρχαιολογικών ερευνών, ανακαλύφθηκαν πολλές ταφές του 14ου αιώνα ανατολικά της αψίδας.
 |
| Παναγία Ελεούσα • 14ος αιώνας • Μονή Παναγίας Ελεούσας Μεσημβρίας |
.jpg) |
| Η Παναγία Ελεούσα (λεπτομέρεια). Διακρίνεται η τέταρτη επιγραφή ως ώα του μαφορίου που καλύπτει την κεφαλή. |
.jpg) |
| Η Παναγία Ελεούσα (λεπτομέρεια). Ο Ιησούς Χριστός και τμήματα από τις δύο επιγραφές |
Η εικόνα της Παναγίας Ελεούσας.
Η εικόνα της Παναγίας Ελεούσας –στον τύπο της Οδηγήτριας– είναι έργο από τα μέσα του 14ου αιώνα και επιζωγραφίστηκε στον 18ο αιώνα.
Η εικόνα εντοπίστηκε από τον Κάρελ Σκόρπιλ το 1890 στη Νέα Μητρόπολη στη Νέα Μητρόπολη της Μεσημβρίας, τον Άγιο Στέφανο. Σημαντικά και πλούσια σε πληροφορίες είναι τα παλαιότερα τμήματα της μεταλλικής επένδυσης. Η ασημένια επένδυση δεν έχει διατηρηθεί στην αρχική της μορφή. Λείπει σχεδόν παντού κατά μήκος του πλαισίου της εικόνας, όπου αντικαθίσταται από μεταγενέστερες πλάκες, των οποίων τα στολίδια διαφέρουν σε στυλ και διακόσμηση. Από την αρχική επένδυση (14ος αιώνας) είναι το φωτοστέφανο του Χριστού, οι επιγραφές γύρω από τις ιερές μορφές, οι εικόνες των αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ που παρουσιάζονται σε μετάλλια και οι ανάγλυφες εικόνες που βρίσκονται στο πλαίσιο: αριστερά το σύμβολο του Ευαγγελιστή Λουκά (φτερωτός μόσχος) και δεξιά του Ευαγγελιστής Ιωάννη (αετός).
Η εικόνα είναι αξιοσημείωτη για τις τέσσερις ιστορικές επιγραφές της. Οι εκτενείς επιγραφές των δωρητών περιέχουν στοιχεία για τις συνδέσεις της βασιλικής αυλής του Τάρνοβο με τα θρησκευτικά κέντρα του Νέσεμπαρ. Μία από αυτές αναφέρει ότι το έτος 6850 (δηλαδή 1341-1342), ο θείος του Τσάρου Ιβάν Αλεξάντερ ανακαίνισε τον «θείο ναό της υπερευλογημένης Δεσπόινης ημών Θεοτόκου της Ελεούσης» και ότι τα μεταλλικά αντικείμενα από «ασήμι και χρυσό» δωρήθηκαν από τον ίδιο δωρητή κατά την εποχή του Τσάρου Ιβάν Αλεξάντερ (1331-1371) και του γιου του Μιχαήλ Ασέν. Η τρίτη επιγραφή απαριθμεί λεπτομερώς τα δώρα για μονή. Η τελευταία επιγραφή, η οποία είναι διακριτικά τοποθετημένη στο περίγραμμα του μαφορίου της Θεοτόκου, αποκαλύπτει το όνομα του δωρητή, Σαμουήλ, ο οποίος είναι στην πραγματικότητα ο θείος του Τσάρου Ιβάν Αλεξάντερ. Η επιγραφή είναι τοποθετημένη σε 17 ορθογώνια πλακίδια (μέγεθος 7 x 14 mm) από γκριζομαύρο σμάλτο, σχηματίζοντας τη διακόσμηση ενός ασημένιου στεφανιού. Τα πλακίδια εναλλάσσονται με μικρότερες ορθογώνιες υποδοχές γεμισμένες με μια γυάλινη μάζα μπλε, κίτρινου και πράσινου χρώματος. Τα γράμματα της επιγραφής είναι κατασκευασμένα από λεπτά ασημένια σύρματα που έχουν εισαχθεί στην πάστα σμάλτου.
Αναλυτικά οι 4 επιγραφές έχουν ως εξής:
1. ΒΑΣΙΛΕΥΟΝΤΟΣ ΤΟΥ ΕΥΣΕΒΕΣΤΑΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΣΙΛΕ[Ω]Σ ΙΩ[ΑΝΝΟΥ] ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Κ[ΑΙ] ΤΟΥ ΥΙΟΥ ΑΥΤΟΥ ΕΥΣΕΒΕΣΤΑΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕ[Ω]Σ Μ[Ι]Χ[ΑΗΛ] ΤΟΥ ΑΣΣΑΝΗ ΤΟΝ ΕΚ ΧΡΥΣΑΡΓΥΡΟΥ ΤΟΥΤΟΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΘΕΝΤΑ ΚΟΣΜΟΝ ΕΝ ΤΑΥΤΗ ΤΗ ΠΑΝΣΕΒΑΣΤΩ Κ[ΑΙ] ΘΕΙΑ Ε[Ι]ΚΟΝΗ ΤΗΣ Θ[ΕΟΤΟΚ]ΟΥ ΕΞ ΑΓΑΠΗΣ ΦΙΛΟΤΙΜ[Ω] ΕΘΕΜΗΝ
2. ΕΝ ΕΤΕΙ ΣΤΩΝ ΚΑΓΩ ΠΕΡΙΠΟΘΗΤΟΣ Κ[ΑΙ] ΓΝΗΣΙΟΣ ΘΕΙΟΣ ΤΟΥ ΠΑΝΥΨΗΛΟΤΑΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΙΩ[ΑΝΝΟΥ] ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΑ Τ[ΟΝ] ΠΑΝΣΕΠΤΟΝ Κ[ΑΙ] ΘΕΙΟΝ ΝΑΟΝ ΤΗΣ ΥΠΕΡΕΥΛΟΓΙΜΕΝΗΣ ΔΕΣΠΟΙΝΗΣ ΗΜ[ΩΝ] [ΘΕΟΤΟ]ΚΟΥ ΤΗ[Σ ΕΛΕ]ΟΥ[Σ]ΗΣ
3. ΠΡΟΣΕΘΗΚΑ ΔΕ ΤΗ[Ν] ΑΓ[ΙΑ ΑΥ]ΤΗ ΜΟΝΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ ΜΕΤΑ ΚΟΣΜΟΥ, ΘΥΜΙΑΤΗΡΙΟΝ ΑΡΓΥΡΟΥΝ ΜΕΤΑ ΣΚΕΠΑΣΜΑΤΟΣ, ΠΟΔΕΑΣ Γ ΧΡΥΣΟΚΛΑΒΑΡΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΗΡ, ΕΤΕΡΑ ΠΟΔΕΑ ΚΑΙ ΕΠΙΤΡΑΧΗΛΙΟΝ ΜΕΤΑ ΜΑΡΓΑΡΟΥ, ΔΥΣΚΟΠΟΤΙΡΙΟΝ, ΑΣΤΗΡ, ΛΑΒΙΔΑ ΑΡΓΥΡΑ, ΕΠΙΜΑΝΙΚΑ ΧΡΥΣΟΚΛΑΒΑΡΙΚΑ Β ΖΥΓΑΣ ΜΕΤΑ ΜΑΡΓΑΡΟΥ, ΟΡΑΡΙΑ Β ΑΡΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΕΙΤΙ ΠΡΟΣΘΙΣΟΜΕΝ ΕΙΤΕ ΑΡΓΥΡΟΝ, ΕΙΤΕ ΧΡΥΣΟΝ Η ΒΙΒΛΙΑ ΕΞ ΑΥΤΩΝ ΕΙ ΤΙΣ ΝΟΣΦΙΣΕΤΕ, ΙΝΑ ΚΛΗΡΟΝΟΜΗ ΤΑΣ ΑΡΑΣ ΤΩΝ ΤΡΙΑΚΟΣΙΩΝ ΔΕΚΑ ΚΑΙ ΟΚΤΩ ΘΕΟΦΟΡΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΕΣΤΩ ΚΑΙ Η ΜΕΡΙΣ ΑΥΤΟΥ ΜΕΤΑ (ΗΠΕΡ ΙΣΑΖΕΙ ΤΟ ΜΕΓΑ) ΤΟΥ ΠΡΟΔΟΤΟΥ ΙΟΥΔΑ Η ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ Η ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ Η ΚΕΦΑΛΙΗΕ Η ΕΞΟΥΣΙΑΣΤΗΣ Η ΤΙΣ ΤΩΝ ΤΥΧΟΝΤΩΝ
4. [ΕΠΙ ΤΗΣ] ΒΑΣΙΛ[ΕΙΑΣ] ΙΩ[ΑΝΝΟΥ] ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΚΑΙ Μ[Ι]Χ[Α]ΗΛ ΤΟΥ ΑΣΑΝ Ο ΠΡ[Ο]ΓΟ[ΝΟΣ] ΘΕΙΟΣ Α[ΥΤΟΥ ΣΑ]ΜΟΥΗΛ ΤΟΥΤΟ[Ν] ΤΟ[Ν] ΑΩΡΤΟ[Ν] ΣΤΕ[ΦΑΝΟΝ] ΠΡΟΣΗΛΕ
 |
| Παναγία Ελεούσα. Το κεντρικό κλίτος του ναού |
 |
| Παναγία Ελεούσα. Το νότιο κλίτος του ναού |
 |
| Παναγία Ελεούσα. Η είσοδος στο διακονικό |
.jpg) |
| Παναγία Ελεούσα. Οι θόλοι του διακονικού |
 |
| Παναγία Ελεούσα. Ταφές στον νάρθηκα |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου