Трифонова Александра, Църквата „Св. Неделя“ (1832) в Пловдив въз основа на гръцките епиграфски свидетелства / Trifonova Alexandra, The Church of St Kyriake (1832) in Plovdiv based on the Greek Epigraphic Evidences

Трифонова Александра, 

«Църквата „Св. Неделя“ (1832) в Пловдив въз основа на гръцките епиграфски свидетелства», Проблеми на изкуството 55.1, с. 46-57. 

София 2022

PDF  

Περίληψη / Summary

Trifonova Alexandra, Ο ναός της Αγίας Κυριακής (1832) στη Φιλιππούπολη βάσει των ελληνικών επιγραφικών μαρτυριών

Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται τριάντα ελληνικές επιγραφές, που χρονολογούνται από το πρώτο τέταρτο του 18ου έως το τρίτο τέταρτο του 19ου αιώνα, οι οποίες προέρχονται από την εκκλησία της Αγίας Κυριακής στη Φιλιππούπολη ή αναφέρονται σε αυτήν. Οι επιγραφές αυτές, που σώζονται σε φορητές εικόνες, χαρτί, μέταλλο και μάρμαρο, ομαδοποιούνται σε κατηγορίες – κτητορικές επιγραφές (4), αφιερωματικές επιγραφές (16), επιτύμβιες επιγραφές (8) και επιγραφές με το όνομα του ζωγράφου (2). 

Παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για τη Μητρόπολη Φιλιππούπολης και τον κλήρο της, καθώς και για την κοινωνία της πόλης, συμπεριλαμβανομένων των κοσμικών προσώπων – δωρητών, ζωγράφων, χρυσοχόων, αποθανόντων και συντεχνιών εμπόρων. Πιο συγκεκριμένα τα μέλη του εκκλησιαστικού κύκλου που παρουσιάζονται στις επιγραφές είναι ο μητροπολίτης Φιλιππούπολης Νικηφόρος της Λέσβου (1824-1850) και δύο ιερομόναχοι - ο Κήρυκος (αρχές 18ου αι.) και ο Χατζή Κύριλλος του Μπατσκόβου (†1851). 

Τα κοσμικά πρόσωπα, μεταξύ των οποίων δωρητές εικόνων και έργων μεταλλοτεχνίας, εμφανίζονται από το πρώτο τέταρτο του 18ου αιώνα έως το δεύτερο τέταρτο του 19ου αιώνα - Κωνσταντίνος Μουνιτζόγλου, ανώνυμοι ορθόδοξοι χριστιανοί της Φιλιππούπολης, κάποια ζευγάρια με τα παιδιά τους - Βλάσιος και Ράλη, Παναγιώτης και Σμαράγδα, Γεωργάκης και Μαριόλα, Βάλκο και Ελισάβετ, Ιωάννης και Σμαράγδα, το ζευγάρι Κωνσταντίνος και Μελάχρο, κάποιος Πέγιο και οι αδελφοί Ζαφειριάδη. Οι ζωγράφοι, που αναφέρονται στις ελληνικές επιγραφές, είναι τρεις του τρίτου τετάρτου του 19ου αιώνα: ο Στέφανος Αντωνιάδης, ο Δημήτριος και ο Στέφανος Ανδριανουπολίτης. Ο κύριος ζωγράφος των εικόνων του τέμπλου, ο οποίος δεν υπογράφεται στις επιγραφές, αναμφίβολα σύμφωνα με το ύφος της ζωγραφικής είναι ο Dimitar Hristov Zograf από το Samokov, μαζί με τον αδελφό του Zaharij Zograf, ο οποίος άφησε επίσης κάποιες εικόνες. Οι επιγραφές αναφέρονται επίσης σε έναν χρυσοχόο του πρώτου τετάρτου του 18ου αιώνα, τον Γεώργιο Παπαμανώλη Ναζλόγλου. Οι κεκοιμημένοι, που θάφτηκαν στο προαύλιο της εκκλησίας από το δεύτερο έως το τρίτο τέταρτο του 19ου αιώνα είναι οι γονείς της Αρτρίτσας Παναγιώτου, Μιλάχρο Χατζή Ιοβάνη, Μανουήλ και Τεόφανο, Γεώργιος Παπασαούλ, Χατζή Ιωάννης Κωνσταντίνου Τσιούτιος, Λάμπρος Πέτρου Καζήσης και Μαρία Αθανασίου, Ζέλικος Δ. Μπογιατζής και Χρίστος. 

Οι επιγραφές δίνουν επίσης πληροφορίες για τέσσερις συντεχνίες εμπόρων κατά το δεύτερο και το τρίτο τέταρτο του 19ου αιώνα - τις συντεχνίες των μπαχτσεβαζήδων (κηπουρών), των κουιομτζήδων (χρυσοχόων), των τσοχατζήδων (κατασκευαστών μαλακών μάλλινων υφασμάτων που ονομάζονται τσόχα) και των σαλτζίδων (πωλητών υφασμάτων).

In this article thirty Greek inscriptions, dating back to the first quarter of the 18th till the third quarter of the 19th century, which come from the church of St Kyriake (Nedelya) in Plovdiv (Philippoupolis) or refer to it, are presented. These inscriptions, preserved on portable icons, paper, metal and marble, are grouped in categories - ktetors inscriptions (4), dedicatory inscriptions (16), grave inscriptions (8) and inscriptions with the name of the painter (2). They give valuable information about the Metropolis of Philippopolis and its clergy, as well as about the society of the town, including secular persons – donors, painters, goldsmiths, deceased persons, and merchants’ guilds. More precisely the presented members of the ecclesiastical circle in the inscriptions are the metropolitan of Philippopolis Nicephorus of Lesbos (1824-1850) and two hieromonks - Kirkos (beginning of 18th c.) and hadji Cyril of Bachkovo (†1851). The secular persons, among which donors of icons and metal work, appear from the first quarter of the 18th century to the second quarter of the 19th century - Konstantinos Mounidzoglou, anonymous orthodox Christians of Philippopolis, some couples with their children – Vlasios and Rali, Panayiotis and Smaragda, Georgakis and Mariola, Valko and Elisavet, Ioannis and Smaragda, the couple Konstantinos and Melahro, someone Peyo and the Zafeiriadis brothers. The painters, referring to the Greek inscriptions, are three of the third quarter of the 19th century – Stefanos Antoniadis, Dimitrios and Stefanos Adrianoupolitis. The main painter of the iconostasis’s icons, who is not signed in the inscriptions, undoubtedly according to the style of painting is Dimitar Hristov Zograf from Samokov, along with his brother Zaharij Zograf, who left as well some icons. The inscriptions refer also to a goldsmith from the first quarter of the 18th century – Georgios Papamanoli Nazloglou. The deceased persons, buried in the yard of the church from the second to the third quarter of the 19th century are the parents of Artritsa Panayotou, Milahro hadji Iovani, Manouil and Teofano, Georgios Papasaoul, hadji Ioannis Konstantinou Tiutious, Lambros Petrou Kazisis and Maria Athanasiou, Zhelyo D. Boyadzis, and Christos. The inscriptions give as well information about four merchants guilds during the second and the third quarter of the 19th century – the guilds of μπαχτσεβαζήδων (gardeners), of κουιομτζήδων (goldsmiths), of τσοχατζήδων (makers of soft woolen textile named tsoha) and of σαλτζίδων (sellers of textile).